Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Báo cáo tài chính doanh nghiệp hợp nhất – Đề 12

Lợi nhuận chưa thực hiện (unrealized profit) từ giao dịch nội bộ, ví dụ như lãi gộp từ hàng tồn kho bán giữa các công ty trong tập đoàn mà chưa bán ra bên ngoài, cần phải bị loại trừ khi hợp nhất. Chỉ khi hàng tồn kho được bán cho bên thứ ba bên ngoài tập đoàn thì lợi nhuận mới được coi là thực hiện và được ghi nhận vào lợi nhuận hợp nhất.

Quyền kiểm soát là yếu tố quyết định cho việc hợp nhất. Theo chuẩn mực kế toán, kiểm soát tồn tại khi công ty mẹ có khả năng chi phối các chính sách tài chính và hoạt động của công ty con để thu được lợi ích kinh tế.

Báo cáo tài chính hợp nhất cần công bố các thông tin cơ bản về công ty con như tên, quốc gia, tỷ lệ sở hữu và ngành nghề kinh doanh chính để người đọc hiểu rõ về phạm vi hợp nhất. Tuy nhiên, thông tin chi tiết về lương thưởng của từng nhân viên công ty con không phải là thông tin bắt buộc phải công bố trong báo cáo hợp nhất, vì nó không trọng yếu ở cấp độ tập đoàn.

Khoản đầu tư vào công ty con (ghi nhận theo phương pháp giá gốc trong báo cáo riêng của công ty mẹ) sẽ bị loại trừ hoàn toàn trong quá trình hợp nhất. Thay vào đó, các tài sản và nợ phải trả của công ty con sẽ được hợp nhất vào Báo cáo tình hình tài chính hợp nhất. Các khoản mục như Lợi thế thương mại, Lợi ích của cổ đông không kiểm soát và Vốn chủ sở hữu hợp nhất là các khoản mục đặc trưng của báo cáo hợp nhất.

'Lợi ích của cổ đông không kiểm soát' (Non-Controlling Interest - NCI) thể hiện phần vốn chủ sở hữu của các cổ đông thiểu số (không phải công ty mẹ) trong các công ty con được hợp nhất. Nó đại diện cho quyền lợi của các cổ đông bên ngoài tập đoàn đối với vốn chủ sở hữu của công ty con.

Tương tự như các giao dịch nội bộ khác, doanh thu tài chính (lãi cho vay) và chi phí tài chính (chi phí đi vay) phát sinh từ các khoản vay nội bộ giữa công ty mẹ và công ty con cần phải được loại trừ hoàn toàn khi lập báo cáo hợp nhất. Điều này đảm bảo báo cáo hợp nhất chỉ phản ánh các giao dịch tài chính với bên ngoài tập đoàn.

Việc phân bổ lợi nhuận hoặc lỗ cho lợi ích của cổ đông không kiểm soát là để tách biệt và trình bày rõ ràng phần lợi nhuận/lỗ của công ty con thuộc về các cổ đông thiểu số. Điều này giúp người đọc hiểu rõ hơn về phần lợi nhuận thực sự thuộc về công ty mẹ và các cổ đông khác.

Trong báo cáo tài chính riêng của công ty mẹ, khoản đầu tư vào công ty con thường được ghi nhận theo phương pháp giá gốc (cost method). Khi lập báo cáo tài chính hợp nhất, phương pháp hợp nhất sẽ được áp dụng để thay thế phương pháp giá gốc này, nhằm trình bày tình hình tài chính và kết quả kinh doanh của tập đoàn như một thực thể duy nhất.

Mặc dù 'Lợi ích của cổ đông không kiểm soát' được trình bày trong phần vốn chủ sở hữu trên Báo cáo tình hình tài chính hợp nhất, nhưng về bản chất, nó không phải là một phần của 'Vốn chủ sở hữu' hợp nhất thuộc về công ty mẹ. 'Vốn chủ sở hữu' hợp nhất (thuộc về công ty mẹ) chủ yếu bao gồm vốn góp của chủ sở hữu công ty mẹ và lợi nhuận giữ lại hợp nhất.

Một lỗi phổ biến là không loại trừ triệt để doanh thu, chi phí và lợi nhuận/lỗ phát sinh từ các giao dịch nội bộ giữa các đơn vị trong tập đoàn. Việc này dẫn đến báo cáo hợp nhất không phản ánh đúng tình hình kinh doanh thực tế của tập đoàn với bên ngoài.

Theo chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS) và quốc tế (IAS 7), tiền chi trả lãi vay thường được phân loại là dòng tiền từ hoạt động tài chính (mặc dù một số chuẩn mực cho phép phân loại là hoạt động kinh doanh). Các hoạt động tài chính liên quan đến thay đổi về quy mô và cơ cấu vốn chủ sở hữu và vốn vay của doanh nghiệp. Tiền thu từ bán hàng là hoạt động kinh doanh, tiền chi mua cổ phiếu là hoạt động đầu tư, và tiền thu cổ tức có thể là hoạt động kinh doanh hoặc đầu tư tùy theo bản chất.

Dòng tiền từ hoạt động đầu tư liên quan đến việc mua sắm và thanh lý các tài sản dài hạn và các khoản đầu tư tài chính. Tiền chi trả cổ tức thuộc về dòng tiền từ hoạt động tài chính, vì nó liên quan đến việc huy động vốn và trả lại vốn cho các nhà đầu tư.

Báo cáo tài chính hợp nhất không nhằm mục đích đơn giản hóa việc quản lý tài chính của từng công ty con. Thực tế, việc lập báo cáo hợp nhất có thể phức tạp hơn. Lợi ích chính của nó là cung cấp thông tin tổng quan, giúp đánh giá rủi ro và tiềm năng, tăng tính minh bạch và trách nhiệm giải trình ở cấp độ tập đoàn.

Khi loại trừ giao dịch bán hàng nội bộ, các điều chỉnh chính liên quan đến doanh thu, giá vốn và hàng tồn kho để loại bỏ ảnh hưởng của giao dịch nội bộ này. Chi phí quản lý doanh nghiệp không trực tiếp bị ảnh hưởng bởi việc loại trừ giao dịch bán hàng nội bộ này, trừ khi có các chi phí quản lý đặc biệt liên quan trực tiếp đến giao dịch nội bộ đó (trường hợp hiếm gặp và không phải là điều chỉnh chính).

Theo VAS, báo cáo tài chính hợp nhất là báo cáo tài chính bắt buộc đối với các tập đoàn kinh tế và công ty mẹ có công ty con, đáp ứng các tiêu chí về kiểm soát. Mục đích là cung cấp thông tin tài chính hợp nhất cho các bên liên quan, đặc biệt là các nhà đầu tư và chủ nợ.

Khi công ty mẹ sở hữu dưới 100% vốn, lợi thế thương mại (Goodwill) phát sinh từ hợp nhất kinh doanh sẽ được ghi nhận đầy đủ trên báo cáo hợp nhất, bao gồm cả phần liên quan đến công ty mẹ và phần liên quan đến lợi ích của cổ đông không kiểm soát. Cách tính và trình bày chi tiết có thể khác nhau tùy theo chuẩn mực kế toán áp dụng (ví dụ, full goodwill vs. partial goodwill theo IFRS).

Khi công ty con được mua lại vào giữa năm, báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh hợp nhất sẽ chỉ bao gồm doanh thu và chi phí của công ty con phát sinh kể từ ngày mua (ngày công ty mẹ giành quyền kiểm soát) đến cuối năm tài chính. Điều này phản ánh kết quả kinh doanh của công ty con trong khoảng thời gian nó là một phần của tập đoàn.

Tương tự như báo cáo lưu chuyển tiền tệ riêng lẻ, báo cáo lưu chuyển tiền tệ hợp nhất cũng có thể được lập theo cả phương pháp trực tiếp và phương pháp gián tiếp. Tuy nhiên, khi hợp nhất, cần loại trừ các dòng tiền phát sinh từ giao dịch nội bộ giữa các đơn vị trong tập đoàn.

Các giao dịch nội bộ như mua bán hàng hóa, dịch vụ, cho vay, đi vay giữa các đơn vị trong cùng tập đoàn cần phải loại trừ khi hợp nhất để tránh việc phóng đại doanh thu, chi phí và lợi nhuận trên báo cáo hợp nhất, phản ánh đúng bản chất giao dịch với bên ngoài tập đoàn.

Giá trị sổ sách của vốn chủ sở hữu của bên bị mua không được sử dụng trực tiếp để xác định Goodwill. Goodwill được tính bằng cách lấy Giá phí hợp nhất kinh doanh trừ đi Giá trị hợp lý của tài sản thuần có thể xác định được của bên bị mua (bao gồm cả Lợi ích của cổ đông không kiểm soát nếu có).

Khi có giao dịch mua bán nội bộ và hàng hóa vẫn còn tồn kho, cả khoản phải trả người bán (ghi nhận tại bên mua) và khoản phải thu khách hàng (ghi nhận tại bên bán) phát sinh từ giao dịch này đều phải bị loại trừ khi hợp nhất, vì đây là giao dịch nội bộ và không phản ánh giao dịch với bên ngoài tập đoàn.

Báo cáo tài chính hợp nhất là báo cáo được lập trên cơ sở tổng hợp báo cáo tài chính riêng của công ty mẹ và các công ty con, loại trừ các giao dịch nội bộ và thực hiện các điều chỉnh cần thiết để phản ánh tình hình tài chính và kết quả kinh doanh của tập đoàn như một thực thể kinh tế duy nhất.

Ưu điểm chính của báo cáo hợp nhất khi đánh giá khả năng thanh toán là nó cung cấp cái nhìn tổng quan về khả năng trả nợ của cả tập đoàn, không chỉ của riêng công ty mẹ. Nó bao gồm nguồn lực (tài sản) và nghĩa vụ (nợ phải trả) của tất cả các công ty con, giúp đánh giá rủi ro thanh toán một cách toàn diện hơn.

Để đảm bảo tính nhất quán và so sánh được, khi công ty con có năm tài chính khác với công ty mẹ (ví dụ, lệch nhau không quá 3 tháng), báo cáo tài chính của công ty con thường cần được điều chỉnh để có cùng kỳ kế toán với công ty mẹ trước khi thực hiện hợp nhất.

Khi giá mua một công ty con lớn hơn giá trị hợp lý của tài sản thuần, phần chênh lệch được ghi nhận là Lợi thế thương mại (Goodwill). Goodwill thể hiện giá trị vô hình mà công ty mẹ phải trả thêm, có thể do kỳ vọng về lợi nhuận tương lai, thương hiệu, hoặc các yếu tố khác của công ty con.

Công ty liên kết (associate) không được hợp nhất vào báo cáo tài chính của công ty mẹ. Thay vào đó, khoản đầu tư vào công ty liên kết được kế toán theo phương pháp vốn chủ sở hữu (equity method) trong báo cáo tài chính riêng của công ty mẹ và báo cáo tài chính hợp nhất (nếu có). Hợp nhất chỉ áp dụng cho công ty con (subsidiary) khi công ty mẹ có quyền kiểm soát.

Mục đích chính của báo cáo tài chính hợp nhất là cung cấp bức tranh toàn cảnh và trung thực về tình hình tài chính và kết quả kinh doanh của cả tập đoàn (công ty mẹ và các công ty con) cho các nhà đầu tư, chủ nợ và các bên liên quan khác, như thể họ là một doanh nghiệp duy nhất.

Theo định nghĩa về kiểm soát, một công ty là công ty con của công ty khác khi công ty kia (công ty mẹ) có quyền chi phối các chính sách tài chính và hoạt động của công ty đó (công ty con) để thu được lợi ích kinh tế. Quyền kiểm soát thường có được thông qua việc sở hữu đa số cổ phần có quyền biểu quyết, nhưng cũng có thể tồn tại thông qua các thỏa thuận hoặc quyền khác.

Khi công ty mẹ sở hữu 100% vốn cổ phần của công ty con, không có cổ đông thiểu số nào khác. Do đó, lợi ích của cổ đông không kiểm soát (NCI) sẽ bằng 0, vì không có cổ đông không kiểm soát nào tồn tại.

Báo cáo tài chính hợp nhất thường được lập định kỳ hàng năm, cùng với báo cáo tài chính riêng lẻ, để cung cấp thông tin tổng quan về tình hình tài chính và kết quả kinh doanh của tập đoàn cho các bên liên quan.