Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Dịch tễ học – Đề 13

Nghiên cứu mô tả (descriptive study) là loại nghiên cứu dịch tễ học đầu tiên thường được thực hiện khi một bệnh mới xuất hiện. Mục tiêu là mô tả các đặc điểm cơ bản của bệnh như tần suất, phân bố theo thời gian, địa điểm, và đặc điểm nhân khẩu học của người bệnh, giúp hình thành giả thuyết cho các nghiên cứu phân tích sau này.

Miễn dịch cộng đồng (herd immunity) là hiện tượng xảy ra khi một tỷ lệ đủ lớn dân số được miễn dịch với một bệnh truyền nhiễm (thông qua tiêm chủng hoặc mắc bệnh trước đó), tạo ra sự bảo vệ gián tiếp cho những người còn lại trong cộng đồng, bao gồm cả những người không thể tiêm chủng hoặc chưa có miễn dịch.

Dịch tễ học can thiệp hoặc dịch tễ học đánh giá là lĩnh vực tập trung vào việc sử dụng các nguyên tắc và phương pháp dịch tễ học để đánh giá hiệu quả và tác động của các chương trình y tế công cộng, can thiệp sức khỏe, và chính sách y tế.

Vector là vật trung gian truyền bệnh, thường là động vật chân đốt (ví dụ: muỗi, ve, bọ chét), có khả năng truyền tác nhân gây bệnh từ nguồn bệnh (người hoặc động vật bệnh) sang vật chủ cảm thụ (người hoặc động vật khỏe mạnh).

Nghiên cứu bệnh chứng (case-control study) là thiết kế nghiên cứu dịch tễ học hiệu quả và tiết kiệm chi phí nhất để nghiên cứu các bệnh hiếm gặp. Vì nghiên cứu bệnh chứng bắt đầu với nhóm bệnh (cases) đã xác định và so sánh với nhóm chứng (controls) không bệnh, nên nó đặc biệt phù hợp khi số lượng ca bệnh trong cộng đồng là ít.

Thời gian ủ bệnh là khoảng thời gian im lặng, không có triệu chứng, tính từ thời điểm cá nhân bị phơi nhiễm với tác nhân gây bệnh (ví dụ: vi khuẩn, virus) cho đến khi họ bắt đầu biểu hiện các triệu chứng lâm sàng đầu tiên của bệnh.

Tính đặc hiệu (specificity) của một xét nghiệm sàng lọc là khả năng của xét nghiệm trong việc xác định chính xác những người không mắc bệnh, tức là tỷ lệ âm tính thật trong số những người thực sự không bệnh. Công thức tính: Đặc hiệu = (Âm tính thật) / (Âm tính thật + Dương tính giả).

DALYs (Năm sống mất đi do tàn tật) và QALYs (Năm sống điều chỉnh theo chất lượng) là các chỉ số tổng hợp được sử dụng để đo lường gánh nặng bệnh tật, bằng cách kết hợp thông tin về tỷ lệ tử vong và tàn tật do bệnh gây ra. DALYs đo lường số năm sống khỏe mạnh bị mất đi do bệnh tật, trong khi QALYs đo lường số năm sống có chất lượng được tạo ra hoặc mất đi do can thiệp y tế hoặc tình trạng sức khỏe.

Tỷ số chênh (Odds Ratio - OR) là chỉ số đo lường chính được sử dụng trong nghiên cứu bệnh chứng để ước tính mức độ liên quan giữa yếu tố phơi nhiễm và bệnh. Vì nghiên cứu bệnh chứng thường bắt đầu với nhóm bệnh và nhóm chứng đã xác định, nên không thể tính trực tiếp nguy cơ tương đối (RR). OR là một ước tính gần đúng của RR khi bệnh hiếm gặp.

Cửa sổ cảm nhiễm (window of susceptibility) là giai đoạn trong cuộc đời hoặc quá trình phát triển của vật chủ mà vật chủ đặc biệt dễ bị tổn thương hoặc nhạy cảm với tác động của một yếu tố phơi nhiễm cụ thể, dẫn đến tăng nguy cơ mắc bệnh hoặc kết quả sức khỏe bất lợi.

Sai số chọn mẫu (sampling error) là sự khác biệt ngẫu nhiên giữa các thống kê mẫu (ví dụ: trung bình, tỷ lệ) và các tham số dân số tương ứng. Nó phát sinh do mẫu nghiên cứu chỉ là một phần nhỏ của dân số mục tiêu và có thể không hoàn toàn đại diện cho toàn bộ dân số.

R0 (hệ số sinh sản cơ bản) là số lượng ca bệnh thứ phát trung bình mà một ca bệnh ban đầu có thể tạo ra trong một quần thể hoàn toàn cảm nhiễm. Nó là một chỉ số quan trọng để đánh giá khả năng lây lan của bệnh truyền nhiễm.

Tính giá trị (validity) của một nghiên cứu đề cập đến mức độ mà nghiên cứu đo lường chính xác những gì nó muốn đo lường (tính giá trị nội tại - internal validity) và mức độ mà kết quả nghiên cứu có thể khái quát hóa cho dân số mục tiêu (tính giá trị ngoại tại - external validity). Nó đảm bảo rằng kết quả nghiên cứu là đáng tin cậy và phản ánh sự thật trong thực tế.

Cách ly người bệnh là biện pháp trực tiếp nhằm loại bỏ hoặc hạn chế nguồn lây nhiễm, ngăn chặn sự phát tán của tác nhân gây bệnh từ người bệnh sang người khác trong chuỗi lây truyền.

Dân số nguy cơ (population at risk) là nhóm người trong cộng đồng có khả năng mắc bệnh hoặc tình trạng sức khỏe đang được nghiên cứu. Nó bao gồm những người chưa mắc bệnh nhưng có các yếu tố nguy cơ hoặc đặc điểm khiến họ dễ bị mắc bệnh.

Thiên lệch chọn mẫu (selection bias) xảy ra khi quá trình chọn mẫu nghiên cứu dẫn đến việc những người tham gia không đại diện cho dân số mục tiêu, và sự khác biệt này có liên quan đến cả yếu tố phơi nhiễm và kết quả. Điều này có thể làm sai lệch kết quả nghiên cứu.

Phân tích đa biến (multivariable analysis) và chuẩn hóa (standardization) là các phương pháp thống kê được sử dụng trong giai đoạn phân tích dữ liệu để kiểm soát ảnh hưởng của biến số gây nhiễu. Các phương pháp này cho phép điều chỉnh hoặc loại bỏ ảnh hưởng của các yếu tố gây nhiễu khi đánh giá mối quan hệ giữa yếu tố phơi nhiễm và kết quả.

Phòng ngừa thứ cấp tập trung vào phát hiện sớm và can thiệp kịp thời bệnh tật ở giai đoạn tiền lâm sàng hoặc giai đoạn sớm của bệnh, nhằm hạn chế tiến triển và biến chứng. Tầm soát ung thư là một ví dụ điển hình.

Tỷ lệ hiện mắc (prevalence) là thước đo số lượng ca bệnh hiện có (cả mới và cũ) trong một quần thể tại một thời điểm nhất định hoặc trong một khoảng thời gian cụ thể.

Tam giác dịch tễ học bao gồm ba yếu tố chính tương tác lẫn nhau để gây ra bệnh tật: tác nhân gây bệnh, vật chủ và môi trường. Thời gian là một yếu tố quan trọng trong dịch tễ học nhưng không nằm trong mô hình tam giác cơ bản.

Trong nghiên cứu когорт, nhóm chứng là nhóm người tương tự nhóm nghiên cứu về mọi mặt, ngoại trừ việc không có yếu tố nguy cơ đang được nghiên cứu. Điều này giúp so sánh tỷ lệ mắc bệnh giữa nhóm phơi nhiễm và không phơi nhiễm.

Biến số gây nhiễu (confounding variable) là một yếu tố thứ ba liên quan đến cả yếu tố phơi nhiễm và kết quả, và có thể làm sai lệch hoặc che lấp mối quan hệ thực sự giữa yếu tố phơi nhiễm và kết quả. Kiểm soát biến số gây nhiễu là rất quan trọng trong nghiên cứu dịch tễ học để đảm bảo kết quả nghiên cứu chính xác.

Thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng (RCT) được xem là thiết kế nghiên cứu mạnh nhất để xác định mối quan hệ nhân quả vì nó sử dụng ngẫu nhiên hóa để giảm thiểu thiên lệch và cho phép so sánh trực tiếp hiệu quả của can thiệp so với nhóm chứng.

Dịch tễ học tập trung vào việc nghiên cứu sự phân bố và các yếu tố quyết định sức khỏe và bệnh tật trong các quần thể dân cư xác định, do đó đơn vị cơ bản là cộng đồng dân cư.

Điều tra ca bệnh và truy vết tiếp xúc là các phương pháp dịch tễ học chủ động được sử dụng để xác định nguồn gốc, phạm vi và đường lây truyền của ổ dịch. Nó bao gồm việc phỏng vấn ca bệnh, xác định người tiếp xúc và thu thập thông tin dịch tễ học liên quan.

Phẫu thuật thẩm mỹ không liên quan đến kiểm soát dịch bệnh truyền nhiễm. Các biện pháp khác như tiêm chủng, cải thiện vệ sinh môi trường và điều trị dự phòng đều là các can thiệp y tế công cộng quan trọng để ngăn chặn sự lây lan và kiểm soát dịch bệnh truyền nhiễm.

Thiên lệch nhớ lại (recall bias) là một dạng của thiên lệch thông tin, xảy ra khi có sự khác biệt về độ chính xác hoặc đầy đủ trong việc nhớ lại thông tin giữa nhóm bệnh và nhóm chứng trong nghiên cứu bệnh chứng.

Nguy cơ tương đối (Relative Risk - RR) hay Tỷ suất rủi ro (Risk Ratio) là chỉ số đo lường chính được sử dụng trong nghiên cứu когорт để so sánh nguy cơ mắc bệnh giữa nhóm phơi nhiễm và nhóm không phơi nhiễm. RR được tính bằng tỷ lệ mắc bệnh ở nhóm phơi nhiễm chia cho tỷ lệ mắc bệnh ở nhóm không phơi nhiễm.

Phòng ngừa tiên phát (primary prevention) nhằm ngăn chặn bệnh tật xảy ra ngay từ đầu, trước khi bệnh phát triển. Khuyến khích lối sống lành mạnh như chế độ ăn uống hợp lý và vận động thể chất là các biện pháp phòng ngừa tiên phát bệnh tim mạch.

Giám sát dịch tễ học là quá trình thu thập, phân tích và diễn giải dữ liệu sức khỏe một cách có hệ thống và liên tục. Mục tiêu chính là cung cấp thông tin kịp thời và đáng tin cậy để hỗ trợ việc lập kế hoạch, thực hiện và đánh giá các biện pháp can thiệp y tế công cộng, nhằm cải thiện sức khỏe cộng đồng.