Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Kinh tế môi trường – Đề 6

Khả năng chống chịu (climate resilience) là khả năng của các hệ thống tự nhiên và xã hội để dự đoán, chuẩn bị, ứng phó và phục hồi từ các tác động liên quan đến khí hậu. Nó bao gồm khả năng thích ứng với các điều kiện thay đổi và duy trì các chức năng thiết yếu khi đối mặt với các cú sốc và căng thẳng do biến đổi khí hậu gây ra.

Dịch vụ điện thoại di động là hàng hóa tư nhân vì nó có tính cạnh tranh (băng thông có hạn) và loại trừ (nhà cung cấp có thể chặn dịch vụ nếu không thanh toán). Các lựa chọn khác (không khí sạch, quốc phòng, đèn đường) có tính chất hàng hóa công cộng.

Phát triển bền vững là sự phát triển đáp ứng nhu cầu của hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai. Nó đòi hỏi sự cân bằng giữa ba trụ cột: kinh tế, xã hội và môi trường, trong đó sự hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường là trọng tâm.

Kinh tế môi trường tập trung vào mối tương tác giữa hệ thống kinh tế và hệ thống môi trường tự nhiên, bao gồm cả việc sử dụng tài nguyên và tác động của hoạt động kinh tế đến môi trường.

Rò rỉ carbon (carbon leakage) xảy ra khi các chính sách khí hậu nghiêm ngặt ở một quốc gia hoặc khu vực (ví dụ, thuế carbon) khiến các ngành công nghiệp phát thải nhiều carbon chuyển hoạt động sản xuất đến các quốc gia khác có quy định môi trường ít nghiêm ngặt hơn, dẫn đến giảm phát thải ở một nơi nhưng tăng ở nơi khác, và không giảm tổng phát thải toàn cầu.

Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu, được thông qua năm 2015, đặt mục tiêu dài hạn là giữ cho mức tăng nhiệt độ trung bình toàn cầu không vượt quá 2°C so với thời kỳ tiền công nghiệp và theo đuổi nỗ lực để hạn chế mức tăng này ở 1.5°C. Mục tiêu này đòi hỏi giảm phát thải khí nhà kính đáng kể trên toàn cầu.

Ô nhiễm không khí từ nhà máy là ngoại ứng tiêu cực vì nó gây ra chi phí (ảnh hưởng sức khỏe) cho cộng đồng (bên thứ ba) mà không được nhà máy (bên gây ô nhiễm) chi trả trực tiếp.

Kinh tế xanh (green economy) là mô hình kinh tế hướng tới tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm và giảm nghèo, đồng thời giảm thiểu ô nhiễm, suy thoái môi trường, và sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên. Nó nhấn mạnh sự hài hòa giữa phát triển kinh tế, xã hội và môi trường.

Kinh tế tuần hoàn (circular economy) là mô hình kinh tế hướng tới việc kéo dài vòng đời sản phẩm, giảm thiểu chất thải và sử dụng tài nguyên hiệu quả thông qua các hoạt động như tái chế, tái sử dụng, sửa chữa, và thiết kế sản phẩm bền vững. Tái chế chai nhựa thành sợi vải là một ví dụ điển hình của kinh tế tuần hoàn.

Thuế Pigou là loại thuế đánh vào hoạt động gây ra ngoại ứng tiêu cực, nhằm nội hóa chi phí ngoại ứng vào giá cả, từ đó giảm thiểu hoạt động gây ô nhiễm đến mức hiệu quả xã hội.

Phương pháp điều tra ngẫu nhiên (contingent valuation method) sử dụng khảo sát để hỏi trực tiếp người dân về mức sẵn lòng trả (WTP) hoặc sẵn lòng chấp nhận (WTA) để có được hoặc mất đi một lợi ích môi trường cụ thể, bao gồm cả giá trị tồn tại (giá trị mà người dân gán cho sự tồn tại của một loài hoặc hệ sinh thái, ngay cả khi họ không sử dụng trực tiếp).

Tỷ lệ chiết khấu (discount rate) là một yếu tố quan trọng trong phân tích chi phí - lợi ích môi trường, đặc biệt khi đánh giá các tác động dài hạn. Nó được sử dụng để quy đổi giá trị tương lai (ví dụ, lợi ích môi trường cho các thế hệ sau) về giá trị hiện tại, giúp so sánh và đưa ra quyết định đầu tư hoặc chính sách một cách hợp lý.

Ngoại ứng (externality) xảy ra khi hoạt động sản xuất hoặc tiêu dùng của một bên gây ra chi phí hoặc lợi ích cho bên thứ ba không liên quan trực tiếp đến hoạt động đó và không được phản ánh trong giá thị trường.

Phương pháp chi phí đi lại (travel cost method) ước tính giá trị sử dụng giải trí của một địa điểm tự nhiên (ví dụ, công viên quốc gia, khu du lịch sinh thái) bằng cách phân tích chi phí mà mọi người sẵn sàng bỏ ra (chi phí đi lại, thời gian) để đến và tận hưởng địa điểm đó.

Phân tích chi phí - lợi ích (cost-benefit analysis) là công cụ quan trọng để đánh giá tính khả thi và hiệu quả của các chính sách hoặc dự án môi trường bằng cách so sánh tổng chi phí (ví dụ, chi phí thực hiện, chi phí cơ hội) với tổng lợi ích (ví dụ, lợi ích môi trường, lợi ích kinh tế, lợi ích xã hội) của chúng.

Đánh giá tác động môi trường (Environmental Impact Assessment - EIA) là một quá trình có hệ thống để dự báo và đánh giá các tác động môi trường tiềm ẩn (tích cực và tiêu cực) của một dự án, quy hoạch hoặc chính sách trước khi quyết định triển khai. EIA giúp đưa ra quyết định sáng suốt hơn, giảm thiểu tác động tiêu cực và tối đa hóa lợi ích môi trường và xã hội.

Bảo tồn đa dạng sinh học mang lại nhiều lợi ích kinh tế quan trọng, bao gồm cung cấp nguồn gen cho nông nghiệp và y học, duy trì các dịch vụ hệ sinh thái thiết yếu (như thụ phấn, điều hòa khí hậu, cung cấp nước sạch), và phát triển du lịch sinh thái, tạo ra thu nhập và việc làm.

Vốn tự nhiên (natural capital) là khái niệm coi tài nguyên thiên nhiên (như rừng, đất, nước, khoáng sản) và các dịch vụ hệ sinh thái (như điều hòa khí hậu, thụ phấn, cung cấp nước sạch) là một dạng vốn, tương tự như vốn vật chất và vốn nhân lực. Vốn tự nhiên cung cấp các dòng chảy lợi ích cho con người và nền kinh tế.

Tiêu chuẩn công nghệ (technology standards) là một công cụ quy định trực tiếp (command-and-control), yêu cầu các doanh nghiệp phải áp dụng một công nghệ cụ thể để giảm ô nhiễm. Các công cụ còn lại (thuế phát thải, trợ cấp môi trường, lệnh cấm) đều là các công cụ kinh tế hoặc dựa trên cơ chế thị trường để kiểm soát ô nhiễm.

Trợ cấp môi trường (environmental subsidies), mặc dù có thể khuyến khích các hoạt động thân thiện với môi trường, nhưng nhược điểm chính là tạo ra gánh nặng cho ngân sách nhà nước. Nguồn tài trợ cho trợ cấp thường đến từ thuế, có thể làm giảm hiệu quả kinh tế ở các lĩnh vực khác hoặc tăng thuế cho người dân.

Chính sách 'tín dụng xanh' (green credit) là các biện pháp khuyến khích các tổ chức tín dụng và doanh nghiệp tăng cường đầu tư và cho vay vốn vào các dự án và hoạt động kinh tế thân thiện với môi trường, góp phần thúc đẩy phát triển bền vững.

Nguyên tắc 'người gây ô nhiễm phải trả tiền' (Polluter Pays Principle - PPP) là một nguyên tắc cơ bản trong chính sách môi trường, quy định rằng đối tượng gây ô nhiễm (cá nhân, tổ chức) phải chịu trách nhiệm về chi phí khắc phục ô nhiễm và bồi thường thiệt hại môi trường do hoạt động của họ gây ra.

Bi kịch của commons (tragedy of the commons) mô tả tình huống khi nhiều cá nhân, hành động độc lập vì lợi ích riêng, khai thác quá mức một tài nguyên chung (commons) hữu hạn, dẫn đến cạn kiệt hoặc suy thoái tài nguyên đó. Ví dụ điển hình là khai thác quá mức nguồn cá ở biển khơi.

Hàng hóa công cộng có hai đặc điểm chính: không cạnh tranh (việc một người sử dụng không làm giảm khả năng người khác sử dụng) và không loại trừ (khó hoặc không thể ngăn chặn người khác sử dụng, kể cả khi họ không trả tiền). Môi trường sạch là một ví dụ về hàng hóa công cộng.

Thị trường trao đổi hạn ngạch phát thải (cap-and-trade) thiết lập một giới hạn tổng lượng phát thải (cap) và cấp hạn ngạch phát thải cho các đối tượng gây ô nhiễm. Các đối tượng có thể mua bán hạn ngạch này trên thị trường (trade), tạo ra động lực giảm phát thải hiệu quả về chi phí.

Định giá môi trường là quá trình gán giá trị kinh tế (thường là tiền tệ) cho các thành phần môi trường (như nước sạch, không khí, đa dạng sinh học) và các dịch vụ hệ sinh thái (như điều hòa khí hậu, thụ phấn, cung cấp nước) mà thị trường thường không định giá trực tiếp.

Thiết lập quyền sở hữu rõ ràng (ví dụ, quyền sở hữu tư nhân hoặc quản lý cộng đồng) và hệ thống quy tắc sử dụng tài nguyên (ví dụ, hạn ngạch khai thác, giám sát) có thể giúp kiểm soát việc khai thác quá mức và giảm thiểu bi kịch của commons đối với tài nguyên rừng.

Cơ chế phát triển sạch (Clean Development Mechanism - CDM) là một trong các cơ chế linh hoạt của Nghị định thư Kyoto về biến đổi khí hậu, cho phép các nước phát triển đầu tư vào các dự án giảm phát thải khí nhà kính ở các nước đang phát triển và nhận được chứng chỉ giảm phát thải (CERs) để đạt được mục tiêu giảm phát thải của mình.

Thuế phát thải (emission tax) hiệu quả chi phí hơn tiêu chuẩn công nghệ vì nó cho phép các doanh nghiệp linh hoạt lựa chọn cách giảm phát thải với chi phí thấp nhất của họ. Doanh nghiệp nào có chi phí giảm phát thải thấp sẽ giảm nhiều hơn, trong khi doanh nghiệp có chi phí cao có thể chọn trả thuế. Điều này dẫn đến tổng chi phí xã hội để đạt được mức giảm ô nhiễm nhất định là thấp nhất.

Một thách thức lớn trong thực hiện chính sách kinh tế môi trường hiệu quả là sự phản kháng từ các nhóm lợi ích (ví dụ, các ngành công nghiệp chịu tác động của chính sách) và khó khăn trong việc đạt được sự đồng thuận chính trị để thông qua và thực thi các chính sách đôi khi gây ra chi phí ngắn hạn hoặc thay đổi lớn.