Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Hóa lý dược – Đề 6

Đường đẳng nhiệt độ phân hủy là đường cong biểu diễn các cặp giá trị nhiệt độ và thời gian bảo quản mà tại đó dược phẩm bị phân hủy đến một mức độ nhất định (thường là 5% hoặc 10%). Nó giúp xác định điều kiện bảo quản phù hợp để đảm bảo độ ổn định của dược phẩm trong suốt thời hạn sử dụng.

Tương tác giữa thuốc và protein huyết tương chủ yếu là các liên kết yếu như liên kết hydro và lực Van der Waals. Các liên kết này không bền vững và dễ dàng обратим (có thể đảo ngược), cho phép thuốc giải phóng khỏi protein để tác dụng dược lý hoặc bị thải trừ.

Thay đổi cấu trúc hóa học của dược chất thành dạng polymorph kém bền vững hơn không phải là phương pháp thường dùng để cải thiện độ tan. Các phương pháp phổ biến bao gồm nghiền tiểu phân, tạo muối/este, sử dụng chất diện hoạt hoặc cosolvent. Mục tiêu là tăng độ tan mà không thay đổi bản chất hóa học của dược chất (trừ khi tạo muối/ester, nhưng đó là dẫn xuất có tính chất tan tốt hơn).

Thời gian giải phóng dược chất từ hệ matrix phụ thuộc vào độ hòa tan của dược chất, hệ số khuếch tán của dược chất trong polymer, kích thước và hình dạng của hệ matrix (ảnh hưởng đến quãng đường khuếch tán). Màu sắc của polymer matrix không có ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình giải phóng dược chất theo cơ chế khuếch tán.

Thẩm thấu ngược là quá trình ngược lại với thẩm thấu tự nhiên. Nó ứng dụng áp suất cao hơn áp suất thẩm thấu để ép dung môi (nước) đi qua màng bán thấm từ nơi có nồng độ chất tan cao sang nơi có nồng độ chất tan thấp, do đó loại bỏ các chất tan và tạo ra nước tinh khiết.

Lực nén là yếu tố then chốt trong quá trình dập viên, quyết định độ cứng, độ xốp và độ rã của viên nén. Lực nén quá lớn có thể làm viên quá cứng, khó rã, trong khi lực nén quá nhỏ có thể làm viên dễ vỡ, không đạt yêu cầu về độ bền cơ học.

Độ phân giải trong HPLC phụ thuộc vào nhiều yếu tố như chiều dài cột, tốc độ dòng pha động, kích thước hạt pha tĩnh, độ chọn lọc của pha tĩnh và pha động. Màu sắc của mẫu thử không ảnh hưởng trực tiếp đến độ phân giải, mặc dù detector có thể sử dụng ánh sáng để phát hiện chất phân tích.

Dược chất hydrate chứa phân tử nước trong cấu trúc tinh thể. Khi nhiệt độ tăng, hiện tượng đầu tiên thường xảy ra là sự mất nước hydrate, thể hiện trên đường cong nhiệt phân bằng một quá trình thu nhiệt (endothermic) do cần năng lượng để phá vỡ liên kết giữa nước và dược chất.

Hoạt tính bề mặt là khả năng của một chất (chất hoạt động bề mặt) làm giảm sức căng bề mặt của chất lỏng khi hòa tan hoặc phân tán trong chất lỏng đó. Chất hoạt động bề mặt có cấu trúc phân tử lưỡng tính, có đầu ưa nước và đầu kỵ nước.

Lecithin là một phospholipid tự nhiên, có tính diện hoạt tốt và thường được sử dụng làm chất nhũ hóa trong nhũ tương dầu trong nước (O/W). Span 80 là chất diện hoạt thân dầu, thường dùng cho nhũ tương nước trong dầu (W/O). Dầu khoáng và sáp ong là pha dầu, không phải chất diện hoạt.

Lực kết dính (cohesion) là lực hút giữa các phân tử cùng loại trong một chất. Trong chất lỏng, lực kết dính tạo ra sức căng bề mặt và ảnh hưởng đến độ nhớt. Lực bám dính (adhesion) là lực hút giữa các phân tử khác loại.

Hỗn hợp eutectic là hỗn hợp của hai hoặc nhiều chất rắn có nhiệt độ nóng chảy thấp hơn nhiệt độ nóng chảy của từng chất thành phần riêng lẻ. Hiện tượng này có thể được ứng dụng trong bào chế để cải thiện độ tan và sinh khả dụng của dược chất.

Phương pháp đo nhiễu xạ laser (DLS) dựa trên việc phân tích sự tán xạ ánh sáng của các tiểu phân trong môi trường lỏng để xác định kích thước của chúng. Các phương pháp khác như kính hiển vi quang học, sàng rây và phương pháp đếm tiểu phân Coulter dựa trên các nguyên tắc khác để xác định kích thước tiểu phân.

Thăng hoa là quá trình chuyển trực tiếp từ trạng thái rắn sang trạng thái khí mà không qua trạng thái lỏng. Một số dược chất có khả năng thăng hoa, điều này cần được xem xét trong quá trình bảo quản và bào chế để tránh hao hụt hoạt chất.

Định luật Fick thứ nhất phát biểu rằng tốc độ khuếch tán tỉ lệ thuận với gradient nồng độ và diện tích khuếch tán, và tỉ lệ nghịch với khoảng cách khuếch tán. Nó mô tả dòng chất khuếch tán từ vùng có nồng độ cao đến vùng có nồng độ thấp.

Phương pháp BET (Brunauer-Emmett-Teller) là phương pháp phổ biến nhất để xác định diện tích bề mặt riêng của vật liệu dạng bột, bao gồm cả dược chất. Phương pháp này dựa trên việc đo lượng khí nitơ bị hấp phụ lên bề mặt bột ở nhiệt độ thấp và áp suất khác nhau.

Phương trình Henderson-Hasselbalch là công cụ quan trọng để tính toán pH của dung dịch đệm, cũng như tỷ lệ giữa dạng acid và base liên hợp của một chất điện ly yếu ở một pH nhất định. Điều này rất quan trọng trong bào chế để kiểm soát pH của các chế phẩm dược phẩm.

Độ tan thường được biểu thị bằng khối lượng chất tan (mg hoặc g) hòa tan trong một thể tích dung môi nhất định (mL hoặc 100mL). Các đơn vị như mg/mL hoặc g/100mL rất phổ biến trong dược phẩm vì chúng thể hiện nồng độ dược chất trong dung dịch.

Thiết bị đo nhiệt vi sai quét (DSC) là phương pháp phổ biến và chính xác để xác định nhiệt độ nóng chảy, nhiệt độ chuyển thủy tinh và các quá trình chuyển pha nhiệt khác của chất rắn, bao gồm cả dược chất. Các phương pháp khác như GC, UV-Vis, HPLC không trực tiếp dùng để xác định nhiệt độ nóng chảy.

Hiện tượng 'creaming' trong nhũ tương là quá trình các giọt pha phân tán (thường là pha dầu trong nhũ tương O/W) nổi lên trên bề mặt do tỷ trọng của chúng khác với pha liên tục (nước). Creaming là dấu hiệu nhũ tương kém ổn định, nhưng các giọt vẫn có thể phân tán lại khi lắc nhẹ.

Hệ keo là hệ phân tán dị thể, trong đó kích thước các tiểu phân phân tán nằm trong khoảng từ 1 nanomet đến 1 micromet. Kích thước này lớn hơn kích thước phân tử đơn lẻ nhưng nhỏ hơn kích thước của các tiểu phân trong hệ huyền phù hoặc nhũ tương thô.

pKa là giá trị pH mà tại đó nồng độ dạng acid và dạng base liên hợp của một chất cân bằng nhau. Trong dược phẩm, pKa rất quan trọng vì nó ảnh hưởng đến độ tan, khả năng hấp thu và phân bố của dược chất trong cơ thể, do dạng ion hóa và không ion hóa có tính chất khác nhau.

Hấp thu dược chất là quá trình vận chuyển dược chất từ vị trí dùng thuốc (ví dụ: đường uống, tiêm bắp, da...) vào hệ tuần hoàn chung (máu). Từ máu, dược chất được phân bố đến các mô và cơ quan trong cơ thể để phát huy tác dụng dược lý.

Hệ số hấp thụ mol (ε) là một đại lượng đặc trưng cho khả năng một chất hấp thụ ánh sáng ở một bước sóng cụ thể. Nó được sử dụng trong định luật Beer-Lambert để định lượng chất bằng phương pháp quang phổ UV-Vis.

Keo tụ và đông tụ đều là quá trình tập hợp các tiểu phân keo lại với nhau. Tuy nhiên, keo tụ tạo thành các tập hợp xốp, dễ phân tán lại khi khuấy trộn nhẹ, trong khi đông tụ tạo thành các tập hợp đặc, khó phân tán lại và thường lắng xuống.

Nhiệt độ, ánh sáng và pH môi trường là các yếu tố môi trường quan trọng ảnh hưởng đến tốc độ các phản ứng phân hủy hóa học của dược phẩm. Hình dạng bao bì đóng gói có thể ảnh hưởng đến độ ổn định vật lý (ví dụ: bảo vệ khỏi va đập) và hạn chế tiếp xúc với ánh sáng (nếu bao bì kín sáng), nhưng bản thân hình dạng không trực tiếp tác động đến phản ứng hóa học.

Tốc độ hòa tan của dược chất rắn phụ thuộc vào diện tích bề mặt, độ nhớt của môi trường và nhiệt độ. Tính chất hóa học của tá dược rã ảnh hưởng đến quá trình rã của viên thuốc, nhưng không trực tiếp ảnh hưởng đến tốc độ hòa tan của bản thân dược chất sau khi đã được giải phóng từ viên.

Tính hút ẩm (hygroscopicity) là khả năng của một chất hấp thụ hơi ẩm từ không khí. Các dược chất có tính hút ẩm cao cần được bảo quản trong điều kiện khô ráo và bao bì kín để tránh bị ẩm, vón cục hoặc phân hủy.

Polymorph (đa hình) là hiện tượng một chất rắn có thể tồn tại ở nhiều dạng cấu trúc tinh thể khác nhau, mặc dù chúng có cùng công thức hóa học. Các dạng polymorph khác nhau có thể có tính chất vật lý và hóa học khác nhau, ảnh hưởng đến độ hòa tan, độ ổn định và sinh khả dụng của dược phẩm.

Nhiệt độ tăng làm tăng động năng của các phân tử chất lỏng, làm giảm lực liên kết giữa chúng và do đó làm giảm độ nhớt. Áp suất thường có ít ảnh hưởng đến độ nhớt của chất lỏng, trừ khi áp suất rất cao. Nồng độ chất tan thường làm tăng độ nhớt.