Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Hóa lý dược – Đề 4

Thời gian bán hủy (t½) trong nghiên cứu độ ổn định là thời gian cần thiết để nồng độ hoặc hàm lượng dược chất giảm xuống còn một nửa so với ban đầu. Nó là một thông số quan trọng để đánh giá tốc độ phân hủy của thuốc và dự đoán tuổi thọ của thuốc.

Định luật Fick thứ nhất phát biểu rằng dòng khuếch tán tỷ lệ thuận với gradient nồng độ. Gradient nồng độ là sự thay đổi nồng độ theo khoảng cách và là động lực chính của quá trình khuếch tán.

Phân tích nhiệt vi sai quét (DSC) là kỹ thuật nhiệt phân tích đo sự khác biệt về nhiệt lượng giữa mẫu và chất chuẩn khi cả hai được gia nhiệt hoặc làm lạnh theo chương trình nhiệt độ. DSC cung cấp thông tin về điểm nóng chảy, nhiệt độ chuyển thủy tinh, quá trình kết tinh, và các quá trình chuyển pha khác của vật liệu.

Góc tiếp xúc là góc tạo bởi bề mặt chất lỏng và bề mặt chất rắn tại điểm tiếp xúc. Góc tiếp xúc nhỏ cho thấy chất lỏng dễ dàng lan rộng (thấm ướt tốt) trên bề mặt rắn, trong khi góc tiếp xúc lớn cho thấy sự thấm ướt kém.

Giảm điểm đóng băng là một tính chất cộng tính, nghĩa là nó phụ thuộc vào số lượng hạt chất tan trong dung dịch, không phụ thuộc vào bản chất hóa học của chất tan. Các tính chất cộng tính khác bao gồm tăng điểm sôi và áp suất hơi giảm.

Nguyên tắc 'tương tự tan trong tương tự' phát biểu rằng các chất có cấu trúc và tính chất hóa học tương tự nhau sẽ dễ hòa tan vào nhau hơn. Do đó, các dược chất phân cực thường hòa tan tốt trong dung môi phân cực (như nước), và dược chất không phân cực hòa tan tốt trong dung môi không phân cực (như dầu).

Quang phổ tử ngoại khả kiến (UV-Vis) là phương pháp phân tích dựa trên sự hấp thụ ánh sáng tử ngoại và ánh sáng khả kiến của chất phân tích. Lượng ánh sáng hấp thụ tỷ lệ với nồng độ chất phân tích, cho phép định lượng dược chất trong dung dịch.

Phương pháp rây là phương pháp truyền thống để phân tích kích thước hạt bằng cách phân loại các hạt qua các rây có kích thước lỗ khác nhau. Phương pháp tán xạ laser (ví dụ: nhiễu xạ laser) là phương pháp hiện đại, nhanh chóng và chính xác để đo phân bố kích thước hạt trong bột dược chất.

Áp suất thẩm thấu là áp suất cần thiết để ngăn chặn dòng dung môi (thường là nước) đi qua màng bán thấm từ dung dịch loãng sang dung dịch đặc hơn. Nó giải thích sự vận chuyển nước qua màng tế bào và có vai trò quan trọng trong cân bằng chất lỏng trong cơ thể và trong các hệ thống phân phối thuốc thẩm thấu.

Hydroxypropyl methylcellulose (HPMC) là một polymer cellulose có tính chất làm tăng độ nhớt và thường được sử dụng trong các công thức thuốc nhỏ mắt để kéo dài thời gian tiếp xúc của thuốc với mắt và cải thiện sinh khả dụng.

Hình dạng viên nén chủ yếu ảnh hưởng đến các tính chất vật lý như độ cứng, độ rã, và hình thức bên ngoài, chứ không ảnh hưởng trực tiếp đến độ ổn định hóa học của dược chất. Nhiệt độ, pH và ánh sáng là các yếu tố môi trường quan trọng có thể gây ra các phản ứng phân hủy hóa học của dược chất.

Độ nhớt là thước đo khả năng chống lại sự chảy của chất lỏng. Chất lỏng có độ nhớt cao có xu hướng chảy chậm hơn so với chất lỏng có độ nhớt thấp, do lực ma sát nội tại giữa các lớp chất lỏng lớn hơn.

Entropy (S) là đại lượng nhiệt động học đo lường mức độ hỗn loạn hoặc sự phân tán năng lượng của một hệ thống. Sự thay đổi entropy (ΔS) mô tả sự thay đổi mức độ hỗn loạn của hệ thống trong một quá trình.

Hệ số phân vùng octanol-nước (LogP) là tỷ lệ nồng độ của dược chất trong pha octanol (mô phỏng môi trường lipid) so với pha nước. Giá trị LogP cao cho thấy dược chất thân dầu hơn, có khả năng thấm qua màng tế bào tốt hơn.

Phương trình Henderson-Hasselbalch liên hệ pH của dung dịch đệm với pKa của axit yếu hoặc bazơ yếu và tỷ lệ nồng độ của dạng bazơ liên hợp và axit liên hợp. Nó rất hữu ích trong việc điều chỉnh pH của các chế phẩm dược phẩm.

Phương pháp hấp phụ khí BET (Brunauer-Emmett-Teller) là phương pháp phổ biến để xác định diện tích bề mặt riêng của vật liệu dạng bột, bao gồm cả bột dược chất. Phương pháp này dựa trên việc đo lượng khí (thường là nitơ) hấp phụ lên bề mặt vật liệu ở nhiệt độ thấp.

Polymorph là hiện tượng một chất có thể tồn tại ở nhiều dạng cấu trúc tinh thể khác nhau, mỗi dạng có tính chất vật lý và hóa học khác nhau (ví dụ: độ hòa tan, điểm nóng chảy).

Nhóm ester (-COO-) và amide (-CONH-) dễ bị thủy phân trong môi trường nước, đặc biệt là dưới tác dụng của axit hoặc bazơ. Phản ứng thủy phân cắt đứt liên kết ester hoặc amide, dẫn đến sự phân hủy của dược chất.

Sinh khả dụng là tỷ lệ và tốc độ dược chất được hấp thu từ chế phẩm thuốc vào tuần hoàn chung và có mặt tại vị trí tác dụng. Nó là một thông số quan trọng đánh giá hiệu quả của thuốc in vivo.

Màu sắc của dược chất không có ảnh hưởng đáng kể đến quá trình hòa tan. Các yếu tố khác như diện tích bề mặt, độ nhớt môi trường và hằng số tốc độ hòa tan nội tại đều ảnh hưởng trực tiếp đến tốc độ hòa tan.

Liên kết cộng hóa trị là liên kết mạnh và thường không hồi phục trong điều kiện sinh lý. Liên kết ion, hydro và lực Van der Waals, cùng với tương tác kỵ nước, là các liên kết yếu hơn và có thể hồi phục, cho phép thuốc gắn kết và giải phóng khỏi protein huyết tương.

Các chất mang điện tích trái dấu (cation và anion) sẽ hút nhau thông qua lực hút tĩnh điện, tạo thành tương tác ion. Tương tác này có thể ảnh hưởng đến độ hòa tan, độ ổn định và sinh khả dụng của thuốc.

Chất nhũ hóa là các chất hoạt động bề mặt có khả năng giảm sức căng bề mặt giữa pha dầu và pha nước trong nhũ tương. Điều này giúp hai pha không trộn lẫn ổn định với nhau, tạo thành hệ nhũ tương bền vững.

Chất diện hoạt có cấu trúc phân tử lưỡng tính, gồm đầu ưa nước và đuôi kỵ nước. Khi chất diện hoạt được thêm vào hệ thống, chúng tập trung tại bề mặt phân cách pha (ví dụ: lỏng-khí, lỏng-lỏng) và định hướng sao cho đầu ưa nước hướng về pha nước và đuôi kỵ nước hướng về pha không phân cực. Sự sắp xếp này làm giảm năng lượng bề mặt, do đó giảm sức căng bề mặt.

Hiệu ứng Tyndall là hiện tượng ánh sáng bị tán xạ khi chiếu qua hệ keo. Các hạt keo có kích thước đủ lớn để tán xạ ánh sáng, làm cho đường đi của ánh sáng trở nên nhìn thấy được khi quan sát từ một góc vuông với hướng chiếu sáng.

Giá trị HLB là một thang đo mức độ ưa nước hay kỵ nước của chất diện hoạt. Chất diện hoạt có HLB thấp (3-6) thích hợp cho nhũ tương N/D (nước trong dầu), trong khi chất diện hoạt có HLB cao (8-18) thích hợp cho nhũ tương D/N (dầu trong nước). Vì vậy, HLB giúp lựa chọn cả chất diện hoạt dầu tan và nước tan tùy thuộc vào loại nhũ tương mong muốn.

Độ hòa tan có thể được biểu diễn bằng nhiều đơn vị khác nhau, tùy thuộc vào mục đích sử dụng và nồng độ. Các đơn vị phổ biến bao gồm mol/L (nồng độ mol), mg/mL (miligam trên mililit), g/100mL (gam trên 100 mililit), hoặc phần trăm (%) khối lượng/thể tích.

Giá trị pKa cho biết mức độ ion hóa của dược chất ở các pH khác nhau. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến độ hòa tan và khả năng dược chất thấm qua màng sinh học, do đó ảnh hưởng đến hấp thu thuốc.

Khi chất tan không bay hơi được thêm vào dung môi, các phân tử chất tan chiếm một phần bề mặt dung dịch, làm giảm số lượng phân tử dung môi có thể bay hơi. Đồng thời, tương tác giữa chất tan và dung môi cũng làm giảm xu hướng bay hơi của dung môi, dẫn đến giảm áp suất hơi của dung dịch.

Trong điều kiện bảo quản ẩm, phản ứng thủy phân là cơ chế phân hủy phổ biến nhất đối với nhiều dược chất, đặc biệt là các chất có chứa nhóm chức ester, amide, hoặc glycoside. Nước trong môi trường ẩm sẽ tham gia vào phản ứng thủy phân, cắt đứt các liên kết này và làm phân hủy thuốc.