Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Hóa lý dược – Đề 1

Thuốc nhỏ mắt lý tưởng nên có độ nhớt phù hợp để kéo dài thời gian lưu giữ thuốc trên bề mặt giác mạc, tăng cường sinh khả dụng tại chỗ. Chất làm tăng độ nhớt (như cellulose derivatives, polyvinyl alcohol) được thêm vào để điều chỉnh độ nhớt của dung dịch thuốc.

Đa hình là khả năng một chất rắn kết tinh thành nhiều cấu trúc mạng tinh thể khác nhau. Các dạng đa hình này có thể có tính chất vật lý và hóa học khác nhau, ảnh hưởng đến độ hòa tan, độ ổn định và sinh khả dụng của dược phẩm.

Sa lắng là hiện tượng các hạt pha phân tán lắng xuống đáy bình do tác dụng của trọng lực. Các hạt có mật độ lớn hơn môi trường phân tán sẽ chịu lực hấp dẫn lớn hơn lực đẩy, dẫn đến sa lắng theo thời gian. Kích thước hạt lớn và sự khác biệt về mật độ pha phân tán và môi trường càng lớn thì sa lắng càng nhanh.

Hằng số tốc độ phản ứng (k) là một giá trị đặc trưng cho một phản ứng cụ thể ở một nhiệt độ nhất định. Nó không phụ thuộc vào nồng độ chất phản ứng hay bậc phản ứng (bậc phản ứng ảnh hưởng đến đơn vị của k). Theo phương trình Arrhenius, k phụ thuộc mạnh vào nhiệt độ.

LogP (thường là logP octanol/nước) là thước đo độ thân dầu của dược chất. LogP cao cho thấy dược chất thân dầu hơn và có khả năng thấm qua màng tế bào lipid tốt hơn, do đó ảnh hưởng đến hấp thu và phân bố thuốc.

Tương tác Van der Waals bao gồm lực London dispersion, tương tác lưỡng cực - lưỡng cực và tương tác lưỡng cực - cảm ứng. Liên kết hydro là một loại tương tác mạnh hơn và được phân loại riêng, mặc dù đôi khi được xem là một dạng đặc biệt của tương tác lưỡng cực - lưỡng cực mạnh.

Độ ổn định vật lý của hệ keo phụ thuộc vào các yếu tố như lực Van der Waals, lực đẩy tĩnh điện (do điện tích bề mặt), tương tác sterics (do lớp vỏ bề mặt), và chuyển động Brown. Cấu trúc hóa học của dược chất ảnh hưởng đến tính chất hóa học và độ ổn định hóa học, nhưng không trực tiếp đến độ ổn định vật lý của hệ keo.

Base yếu tan tốt hơn ở môi trường acid vì ở pH thấp, base yếu bị proton hóa thành dạng muối tan tốt trong nước. Khi pH môi trường tăng lên (môi trường kiềm), base yếu chuyển dần sang dạng base tự do ít tan hơn, do đó độ tan giảm.

Ostwald ripening là một quá trình mất ổn định trong hệ phân tán, trong đó các hạt nhỏ hơn có độ tan cao hơn có xu hướng hòa tan và chất tan sẽ kết tinh lại trên bề mặt các hạt lớn hơn, làm cho các hạt nhỏ dần biến mất và các hạt lớn ngày càng lớn hơn. Điều này làm giảm số lượng hạt và tăng kích thước hạt trung bình.

Phương pháp hấp phụ khí Brunauer-Emmett-Teller (BET) là phương pháp phổ biến và chính xác để xác định diện tích bề mặt riêng của vật liệu dạng bột, bao gồm cả dược chất. Phương pháp này dựa trên việc đo lượng khí trơ (thường là nitơ) hấp phụ lên bề mặt bột ở nhiệt độ thấp.

Độ hòa tan nội tại được xác định bằng cách sử dụng một diện tích bề mặt dược chất không đổi, thường là viên nén dược chất tinh khiết có diện tích xác định. Điều này loại bỏ sự biến đổi về diện tích bề mặt như một yếu tố ảnh hưởng đến tốc độ hòa tan, cho phép đánh giá tốc độ hòa tan đặc trưng của bản thân dược chất.

Syneresis là hiện tượng gel co lại và đẩy một phần pha lỏng ra ngoài. Điều này thường xảy ra do sự co mạch mạng lưới gel theo thời gian, làm giảm khả năng giữ pha lỏng bên trong cấu trúc gel. Syneresis là một dấu hiệu của sự mất ổn định của gel.

Chất trơn giúp giảm ma sát giữa các hạt bột và giữa bột với thành phễu, chày cối trong quá trình sản xuất viên nang cứng. Điều này cải thiện khả năng chảy của bột, đảm bảo bột điền đều vào nang và ngăn ngừa bột dính vào bề mặt thiết bị, giúp quá trình sản xuất trơn tru hơn.

Phản ứng oxy hóa cần có oxy và thường được xúc tác bởi ánh sáng, nhiệt độ, và kim loại nặng. Chất chống oxy hóa, bao bì kín khí, và nhiệt độ thấp đều giúp giảm tốc độ oxy hóa. Tăng độ ẩm có thể làm tăng tốc độ một số phản ứng phân hủy khác (như thủy phân), và không giúp bảo vệ chống oxy hóa, thậm chí có thể làm tăng tính nhạy cảm với oxy trong một số trường hợp.

Thuốc tiêm tĩnh mạch cần đẳng trương với máu. Nếu dung dịch quá ưu trương hoặc nhược trương, nó có thể gây ra hiện tượng tan máu (nếu nhược trương) hoặc co tế bào hồng cầu (nếu ưu trương), gây nguy hiểm cho bệnh nhân.

Phản ứng thủy phân là phản ứng cắt đứt liên kết bằng nước và thường được xúc tác bởi acid hoặc base. Do đó, tốc độ thủy phân thường tăng lên ở cả môi trường pH acid mạnh và pH kiềm mạnh, tùy thuộc vào cấu trúc hóa học cụ thể của thuốc.

Phương trình Henderson-Hasselbalch liên hệ giữa pH của dung dịch, pKa của acid yếu hoặc base yếu, và tỷ lệ nồng độ giữa dạng base liên hợp và acid (hoặc acid liên hợp và base). Nó rất hữu ích trong dược lý và dược bào chế để dự đoán mức độ ion hóa của thuốc ở các pH khác nhau của cơ thể.

Thể tích phân bố (Vd) là một thông số dược động học biểu kiến, không phải thể tích thực. Nó mô tả mức độ phân bố của thuốc vào các mô so với huyết tương. Vd cao cho thấy thuốc phân bố rộng rãi vào các mô, trong khi Vd thấp cho thấy thuốc chủ yếu tập trung trong huyết tương.

Phương trình Noyes-Whitney mô tả tốc độ hòa tan bị ảnh hưởng bởi diện tích bề mặt, độ dày lớp khuếch tán, hệ số khuếch tán, độ nhớt môi trường và nồng độ bão hòa. Kích thước phân tử không được đề cập trực tiếp trong phương trình này, mặc dù nó có thể gián tiếp ảnh hưởng đến diện tích bề mặt và hệ số khuếch tán.

Tương kỵ xảy ra khi các thành phần trong công thức thuốc phản ứng với nhau, dẫn đến các thay đổi không mong muốn về mặt vật lý hoặc hóa học. Các biểu hiện có thể bao gồm thay đổi màu sắc, tạo kết tủa, vẩn đục, giải phóng khí, thay đổi độ pH, hoặc giảm hiệu lực của thuốc.

Sinh khả dụng định nghĩa tốc độ và mức độ mà dược chất từ một chế phẩm thuốc đi vào tuần hoàn chung và có sẵn để phát huy tác dụng dược lý. Nó không chỉ là tỷ lệ hấp thu mà còn bao gồm tốc độ hấp thu.

Liên kết hydro tuy không mạnh bằng liên kết cộng hóa trị, nhưng đủ mạnh để tạo tương tác thuốc-receptor bền vững nhưng vẫn có thể đảo ngược. Tính đặc hiệu và định hướng của liên kết hydro giúp tăng cường độ chọn lọc của thuốc với receptor. Khả năng hình thành và phá vỡ dễ dàng đảm bảo tương tác có tính động và phù hợp với quá trình dược lý.

Chất độn được thêm vào khi lượng dược chất trong viên nén quá nhỏ, không đủ để tạo thành viên có kích thước và khối lượng phù hợp để dễ dàng sản xuất và sử dụng. Chất độn giúp tăng thể tích khối bột và điều chỉnh khối lượng viên nén.

Tính chất cộng hợp là các tính chất của dung dịch chỉ phụ thuộc vào số lượng hạt chất tan (ion, phân tử) có trong dung dịch, mà không phụ thuộc vào bản chất hóa học của chất tan. Các tính chất cộng hợp bao gồm hạ áp suất hơi, tăng nhiệt độ sôi, hạ điểm đông đặc, và áp suất thẩm thấu.

Định luật Fick thứ nhất phát biểu rằng tốc độ khuếch tán (flux) của một chất tỷ lệ thuận với gradient nồng độ, tức là chất di chuyển từ nơi có nồng độ cao đến nơi có nồng độ thấp. Các yếu tố khác như diện tích bề mặt và hệ số khuếch tán cũng ảnh hưởng.

Aging trong nhũ tương là quá trình thay đổi theo thời gian, thường dẫn đến sự mất ổn định. Các cơ chế aging bao gồm keo tụ (flocculation), hợp nhất (coalescence), Ostwald ripening, và creaming/sedimentation. Cuối cùng, aging thường dẫn đến phá vỡ nhũ tương và tách lớp pha.

Chất làm mềm trong thuốc mỡ có tác dụng làm mềm da, giảm mất nước qua da, và tạo cảm giác dễ chịu khi bôi thuốc. Chúng thường là các chất béo, dầu hoặc các ester béo, tạo lớp màng bảo vệ trên da và tăng cường độ ẩm.

Dung môi đồng tan là hiện tượng tăng độ tan của một chất (thường là dược chất ít tan trong nước) khi thêm vào một hoặc nhiều dung môi khác (đồng dung môi) vào dung môi ban đầu (nước). Phương pháp này được sử dụng khi độ tan của dược chất trong nước không đủ để bào chế dạng thuốc mong muốn.

Theo phương trình Noyes-Whitney, tốc độ hòa tan tỷ lệ thuận với diện tích bề mặt tiếp xúc giữa dược chất và môi trường hòa tan. Kích thước hạt càng nhỏ thì tổng diện tích bề mặt càng lớn (cho cùng một khối lượng dược chất), do đó tốc độ hòa tan tăng lên.

pKa xác định mức độ ion hóa của dược chất ở các pH khác nhau. Dạng không ion hóa thường dễ dàng thấm qua màng lipid của tế bào, do đó pKa ảnh hưởng lớn đến khả năng hấp thu của dược chất.