Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Tài chính công – Đề 14

Thuế lũy tiến là hệ thống thuế mà tỷ lệ phần trăm thuế phải nộp tăng lên khi thu nhập của người nộp thuế tăng lên. Mục đích là để giảm bớt sự bất bình đẳng trong thu nhập.

Phân tích chi phí - lợi ích là một công cụ quan trọng để đánh giá các dự án công. Mục tiêu chính là so sánh tổng lợi ích xã hội của dự án với tổng chi phí xã hội. Quyết định đầu tư thường dựa trên việc dự án có tạo ra lợi ích ròng dương (tổng lợi ích lớn hơn tổng chi phí) hay không.

Trong mô hình IS-LM, đường IS biểu thị mối quan hệ giữa lãi suất và thu nhập quốc dân sao cho thị trường hàng hóa và dịch vụ cân bằng. Chính sách tài khóa mở rộng (tăng chi tiêu chính phủ hoặc giảm thuế) sẽ làm tăng tổng cầu, dịch chuyển đường IS sang phải, dẫn đến mức thu nhập quốc dân cao hơn tại mọi mức lãi suất.

Thu ngân sách nhà nước bao gồm các nguồn như thuế, phí, lệ phí, và các khoản thu từ hoạt động kinh tế của nhà nước, cũng như vay nợ để bù đắp thâm hụt. Chi thường xuyên là một khoản mục chi ngân sách, không phải nguồn thu.

Chi thường xuyên là các khoản chi có tính chất lặp đi lặp lại, nhằm đảm bảo hoạt động thường xuyên của bộ máy nhà nước, các đơn vị sự nghiệp công lập, tổ chức chính trị - xã hội. Chi trả lương là một ví dụ điển hình.

Thâm hụt ngân sách (budget deficit) xảy ra khi chính phủ chi tiêu nhiều hơn số tiền thu được từ thuế và các nguồn thu khác trong một khoảng thời gian nhất định, thường là một năm tài chính.

Chính sách tài khóa (fiscal policy) sử dụng chi tiêu chính phủ và thuế để tác động đến nền kinh tế. Các công cụ khác (lãi suất chiết khấu, tỷ lệ dự trữ bắt buộc, nghiệp vụ thị trường mở) thuộc về chính sách tiền tệ.

Mặc dù nợ công có thể hữu ích trong ngắn hạn để tài trợ cho các dự án quan trọng hoặc kích thích kinh tế, nhưng việc tích lũy nợ quá mức có thể gây ra gánh nặng trả lãi trong tương lai. Chi phí trả lãi này có thể chiếm một phần lớn ngân sách, hạn chế chi tiêu cho các mục đích khác và có thể làm chậm tăng trưởng kinh tế dài hạn.

Thuế suất biên tế là tỷ lệ thuế phải nộp trên một đơn vị thu nhập tăng thêm. Ví dụ, nếu thuế suất biên tế là 30%, điều đó có nghĩa là đối với mỗi đồng thu nhập tăng thêm, bạn phải nộp 30 xu tiền thuế.

Chi chuyển nhượng là các khoản thanh toán mà chính phủ thực hiện cho các cá nhân hoặc tổ chức mà không nhận được hàng hóa hoặc dịch vụ trực tiếp tương ứng. Ví dụ bao gồm trợ cấp thất nghiệp, trợ cấp xã hội, lương hưu. Mục đích chính thường là hỗ trợ thu nhập hoặc phúc lợi xã hội.

Vòng luẩn quẩn nợ nần (debt spiral) là tình huống nguy hiểm khi chính phủ phải vay nợ mới chỉ để trả lãi cho các khoản nợ cũ đã tích lũy. Điều này dẫn đến việc nợ công tăng lên nhanh chóng và có thể trở nên không bền vững, gây ra rủi ro vỡ nợ.

Hàng hóa công có hai đặc điểm chính: tính không loại trừ (non-excludability) – không thể ngăn cản người khác sử dụng hàng hóa ngay cả khi họ không trả tiền, và tính không cạnh tranh (non-rivalry) – việc một người sử dụng hàng hóa không làm giảm khả năng người khác sử dụng.

Để khắc phục ngoại ứng tiêu cực (ví dụ: ô nhiễm), chính phủ thường sử dụng các biện pháp can thiệp như đánh thuế vào hoạt động gây ô nhiễm (thuế Pigouvian) hoặc quy định pháp lý. Thuế làm tăng chi phí của hoạt động gây ô nhiễm, khuyến khích giảm hoạt động đó và giảm ngoại ứng tiêu cực.

Ngoại ứng (externality) xảy ra khi hoạt động sản xuất hoặc tiêu dùng của một bên gây ra chi phí hoặc lợi ích cho bên thứ ba không tham gia trực tiếp vào giao dịch đó. Ngoại ứng có thể là tích cực (lợi ích cho bên thứ ba) hoặc tiêu cực (chi phí cho bên thứ ba).

Theo lý thuyết Keynesian, tăng chi tiêu chính phủ là một biện pháp kích thích kinh tế. Nó sẽ trực tiếp làm tăng tổng cầu (aggregate demand), dẫn đến tăng sản lượng (GDP) và có thể giảm thất nghiệp trong ngắn hạn.

Thuế xuất nhập khẩu là nguồn thu ngân sách dễ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố bên ngoài như biến động thương mại quốc tế, chính sách thương mại của các quốc gia khác, và các cú sốc kinh tế toàn cầu. Do đó, việc phụ thuộc quá nhiều vào nguồn thu này có thể làm cho ngân sách nhà nước trở nên kém ổn định.

Thuế có thể gây ra sự méo mó trong phân bổ nguồn lực vì chúng làm thay đổi giá cả tương đối của hàng hóa và dịch vụ. Điều này có thể ảnh hưởng đến quyết định tiêu dùng và sản xuất, làm cho phân bổ nguồn lực trong nền kinh tế không còn hiệu quả như khi không có thuế. Ví dụ, thuế thu nhập có thể làm giảm động lực làm việc.

Thuế lũy thoái là loại thuế mà tỷ lệ phần trăm thuế phải nộp giảm xuống khi thu nhập tăng lên. Thuế VAT có xu hướng mang tính lũy thoái vì người có thu nhập thấp thường chi tiêu một tỷ lệ lớn hơn thu nhập của họ cho hàng hóa và dịch vụ chịu thuế VAT so với người có thu nhập cao.

Nguyên tắc lợi ích (benefit principle) trong thuế khóa cho rằng những người hưởng lợi từ các dịch vụ công do chính phủ cung cấp nên đóng góp vào chi phí để tài trợ cho các dịch vụ đó. Ví dụ, thuế xăng dầu có thể được sử dụng để tài trợ cho việc xây dựng và bảo trì đường xá.

Nợ công là tổng số tiền mà chính phủ trung ương và chính quyền địa phương đã vay qua thời gian để tài trợ cho các khoản thâm hụt ngân sách và các nhu cầu chi tiêu công khác. Nó là tích lũy của các thâm hụt ngân sách trong quá khứ trừ đi các khoản thặng dư (nếu có).

Trái phiếu chính phủ là một công cụ vay nợ mà chính phủ phát hành để huy động vốn. Mục đích chính của việc phát hành trái phiếu thường là để tài trợ cho thâm hụt ngân sách, tức là khi chi tiêu của chính phủ vượt quá thu nhập.

Hàng hóa công thuần túy phải đáp ứng cả hai tiêu chí không loại trừ và không cạnh tranh. Quốc phòng là một ví dụ điển hình: không thể loại trừ bất kỳ ai khỏi việc hưởng lợi từ quốc phòng, và việc một người hưởng lợi không làm giảm lợi ích của người khác. Các lựa chọn khác (dịch vụ y tế, giáo dục phổ thông, điện thoại di động) có thể có tính chất hàng hóa công ở một mức độ nào đó, nhưng không thuần túy bằng quốc phòng.

Các chức năng chính của tài chính công thường bao gồm phân bổ nguồn lực (cung cấp hàng hóa công), ổn định kinh tế vĩ mô (thông qua chính sách tài khóa), và phân phối lại thu nhập (giảm bất bình đẳng). Tối đa hóa lợi nhuận doanh nghiệp nhà nước không phải là chức năng cốt lõi của tài chính công, mà là mục tiêu của quản lý doanh nghiệp.

Thuế gián thu là loại thuế mà người nộp thuế và người chịu thuế không phải là một. Thuế VAT là một ví dụ, người tiêu dùng cuối cùng chịu thuế nhưng doanh nghiệp là người nộp thuế cho nhà nước.

Công bằng theo chiều ngang (horizontal equity) trong thuế khóa đòi hỏi những người có khả năng kinh tế như nhau (thường được đo bằng thu nhập hoặc tài sản) nên được đối xử như nhau trong hệ thống thuế.

Thuế tiêu thụ đặc biệt là thuế gián thu, thường đánh vào một số hàng hóa và dịch vụ nhất định (ví dụ: rượu, thuốc lá, ô tô). Mặc dù doanh nghiệp là người nộp thuế cho nhà nước, nhưng về mặt kinh tế, gánh nặng thuế thường được chuyển sang người tiêu dùng thông qua giá cả cao hơn.

Ngân sách cân bằng (balanced budget) là tình trạng mà tổng thu ngân sách bằng với tổng chi ngân sách. Trong loại hình ngân sách này, chi tiêu được điều chỉnh để không vượt quá nguồn thu dự kiến.

Chính sách tài khóa thu hẹp (thắt chặt) được sử dụng để giảm tổng cầu trong nền kinh tế. Điều này thường được áp dụng khi lạm phát là mối lo ngại chính. Các biện pháp bao gồm giảm chi tiêu chính phủ hoặc tăng thuế.

Tư nhân hóa (cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước) là quá trình chuyển giao quyền sở hữu hoặc quyền quản lý các doanh nghiệp hoặc dịch vụ công từ khu vực nhà nước sang khu vực tư nhân. Mục tiêu thường là tăng hiệu quả hoạt động, giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước, và thúc đẩy cạnh tranh.

Chi đầu tư phát triển là các khoản chi nhằm tăng cường năng lực sản xuất và cơ sở hạ tầng của nền kinh tế trong tương lai. Chi xây dựng bệnh viện và trường học mới là ví dụ điển hình, vì nó tạo ra tài sản công và nâng cao chất lượng dịch vụ công.