Trong phân tích khối lượng, chất phân tích được chuyển hóa thành một chất kết tủa có thành phần hóa học xác định và độ tinh khiết cao. Khối lượng của kết tủa sau khi sấy khô hoặc nung đến khối lượng không đổi được cân chính xác, từ đó tính ra hàm lượng chất phân tích ban đầu. Độ tinh khiết và thành phần xác định của kết tủa là yếu tố then chốt để đảm bảo độ chính xác của phương pháp.

Vitamin C (axit ascorbic) là chất khử. Để xác định hàm lượng vitamin C, có thể sử dụng phương pháp chuẩn độ oxy hóa-khử, trong đó chất oxy hóa thường dùng là dung dịch iod (I₂). Phản ứng chuẩn độ dựa trên sự oxy hóa axit ascorbic bởi iod.

Sắc ký khí (GC) là kỹ thuật phân tích dùng để tách và định lượng các hợp chất dễ bay hơi. Mẫu được hóa hơi và vận chuyển qua cột sắc ký bằng khí mang. Các hợp chất được tách dựa trên ái lực khác nhau với pha tĩnh và pha động (khí).

Định luật Lambert-Beer phát biểu rằng độ hấp thụ của dung dịch tỉ lệ thuận với nồng độ của chất hấp thụ và bề dày của lớp dung dịch mà ánh sáng truyền qua. Biểu thức: A = εbc, trong đó A là độ hấp thụ, ε là hệ số hấp thụ mol, b là bề dày cuvet, c là nồng độ.

Phân tích thể tích dựa trên việc đo thể tích dung dịch chuẩn đã phản ứng với chất phân tích. AAS là phương pháp quang phổ, thuộc nhóm phương pháp phân tích công cụ, dựa trên sự hấp thụ ánh sáng của nguyên tử tự do.

Trong sắc ký lỏng pha đảo (reversed-phase HPLC), pha tĩnh thường là chất không phân cực (ví dụ C18 – octadecylsilane), còn pha động là chất phân cực hơn (ví dụ hỗn hợp nước và methanol hoặc acetonitrile). Điều này ngược lại với sắc ký pha thuận (normal-phase).

Sắc ký lỏng hiệu năng cao (HPLC) là phương pháp sắc ký lý tưởng để phân tích các chất không bay hơi, kém bền nhiệt, hoặc có khối lượng phân tử lớn, như protein, peptide, axit nucleic, carbohydrate, v.v. Sắc ký khí (GC) chỉ phù hợp với các chất bay hơi và bền nhiệt.

Độ lệch chuẩn tương đối (RSD), còn gọi là hệ số biến thiên (CV), là một thước đo độ phân tán tương đối của dữ liệu so với giá trị trung bình. RSD thường được sử dụng để đánh giá độ chụm (độ lặp lại) của một phương pháp phân tích. RSD càng nhỏ, độ chụm càng cao.

Huỳnh quang là hiện tượng phát quang xảy ra khi một chất hấp thụ ánh sáng (thường là UV hoặc ánh sáng nhìn thấy) và chuyển lên trạng thái kích thích. Sau đó, chất trở về trạng thái cơ bản và phát ra photon ánh sáng có bước sóng dài hơn (năng lượng thấp hơn) so với ánh sáng kích thích. Ánh sáng phát ra này gọi là huỳnh quang.

Chuẩn hóa dung dịch chuẩn là quá trình xác định nồng độ chính xác của dung dịch chuẩn (thường là dung dịch thứ cấp) bằng cách chuẩn độ nó với một chất gốc (primary standard). Chất gốc là chất tinh khiết, bền, có khối lượng phân tử xác định và dễ cân đo chính xác, được sử dụng để thiết lập nồng độ chuẩn ban đầu.

Khối phổ (MS) là kỹ thuật phân tích mạnh mẽ dùng để xác định tỷ lệ khối lượng trên điện tích (m/z) của các ion. Dựa vào phổ khối, có thể xác định được khối lượng phân tử và cấu trúc của chất phân tích, từ đó định danh chất.

Điện di mao quản (CE) là kỹ thuật phân tích tách các ion dựa trên sự khác biệt về độ linh động điện di của chúng trong một điện trường. Các ion di chuyển với tốc độ khác nhau tùy thuộc vào điện tích, kích thước và hình dạng của chúng.

Phân tích nhiệt trọng lượng (TGA) là kỹ thuật phân tích nhiệt trong đó sự thay đổi khối lượng của mẫu được đo như một hàm của nhiệt độ hoặc thời gian trong môi trường kiểm soát. TGA được sử dụng để nghiên cứu các quá trình nhiệt như phân hủy nhiệt, oxy hóa, mất nước, v.v.

Quang phổ hồng ngoại (IR) là phương pháp quang phổ, dựa trên sự hấp thụ bức xạ hồng ngoại của phân tử để xác định cấu trúc phân tử. Các phương pháp còn lại (chuẩn độ đo độ dẫn điện, điện thế kế, vôn-ampe hòa tan) đều là các phương pháp phân tích điện hóa, dựa trên các hiện tượng điện hóa xảy ra tại điện cực.

Để phân tích mẫu rắn bằng nhiều phương pháp phân tích hóa học (đặc biệt là các phương pháp phân tích dung dịch), thường cần hòa tan mẫu rắn trước. Phương pháp phổ biến là sử dụng axit hoặc kiềm mạnh để phân hủy và hòa tan các thành phần của mẫu vào dung dịch. Ví dụ, hòa tan quặng kim loại trong axit để phân tích hàm lượng kim loại.

Hệ số dung lượng (k') là một thông số quan trọng trong sắc ký, nó thể hiện khả năng giữ chất phân tích của pha tĩnh so với pha động. Giá trị k' càng lớn nghĩa là chất phân tích bị giữ lại trên pha tĩnh càng lâu hơn so với thời gian di chuyển trong pha động.

Quang phổ hấp thụ nguyên tử (AAS) là phương pháp phân tích nguyên tố, có thể cung cấp thông tin định tính (xác định nguyên tố nào có mặt) và định lượng (xác định hàm lượng của từng nguyên tố) trong mẫu rắn, lỏng, hoặc khí. AAS đặc biệt hiệu quả cho phân tích kim loại.

Sai số hệ thống (systematic error) là loại sai số có tính chất xác định, thường do một nguyên nhân cụ thể gây ra và luôn theo một hướng (lớn hơn hoặc nhỏ hơn giá trị thực). Sai số hệ thống có thể được phát hiện và hiệu chỉnh thông qua các biện pháp như chuẩn hóa phương pháp, sử dụng chất chuẩn, hoặc thực hiện phép đo kiểm tra.

Chuẩn độ điện thế sử dụng điện cực chỉ thị để theo dõi sự thay đổi điện thế của dung dịch trong quá trình chuẩn độ. Ưu điểm lớn nhất là có thể chuẩn độ được các dung dịch màu hoặc đục (khiến việc quan sát sự đổi màu của chỉ thị khó khăn), và xác định điểm tương đương chính xác hơn thông qua đồ thị chuẩn độ (đường cong chuẩn độ).

Độ phân giải (resolution) là một thông số quan trọng trong sắc ký, thể hiện mức độ tách biệt giữa hai pic sắc ký liền kề. Độ phân giải càng cao, hai pic càng tách biệt tốt hơn, cho phép định lượng chính xác từng chất phân tích. Độ phân giải phụ thuộc vào nhiều yếu tố như hiệu suất cột, độ chọn lọc và hệ số dung lượng.

Đường chuẩn (calibration curve) là đồ thị biểu diễn mối quan hệ giữa tín hiệu đo được (ví dụ, độ hấp thụ, cường độ huỳnh quang, dòng điện, v.v.) và nồng độ của chất chuẩn. Đường chuẩn được sử dụng để định lượng chất phân tích trong mẫu chưa biết bằng cách đo tín hiệu của mẫu và đối chiếu với đường chuẩn để suy ra nồng độ.

Chuẩn độ là phương pháp định lượng nhằm xác định nồng độ của một chất (chất phân tích) bằng cách cho chất phản ứng với một dung dịch chuẩn (đã biết nồng độ) đến khi phản ứng hoàn thành (điểm tương đương).

Sắc ký ion là kỹ thuật sắc ký chuyên dùng để tách và định lượng các ion. Pha tĩnh trong sắc ký ion thường là vật liệu mang điện tích (ví dụ, nhựa trao đổi ion). Quá trình tách dựa trên sự tương tác tĩnh điện giữa các ion trong mẫu và các nhóm chức tích điện trên pha tĩnh.

Chất chỉ thị axit-bazơ là các axit hoặc bazơ yếu, có màu sắc khác nhau ở dạng axit và dạng bazơ liên hợp. Sự chuyển màu xảy ra trong một khoảng pH nhất định, giúp nhận biết điểm tương đương của phản ứng chuẩn độ.

Chuẩn độ Karl Fischer là phương pháp chuẩn độ đặc hiệu và chính xác để xác định hàm lượng nước trong nhiều loại mẫu khác nhau (chất lỏng, chất rắn, khí). Phản ứng Karl Fischer dựa trên phản ứng giữa iod, sulfur dioxide, base (thường là pyridine hoặc imidazole) và nước trong môi trường methanol.

Độ đục của nước là thước đo mức độ trong suốt của nước, do sự có mặt của các chất rắn lơ lửng làm tán xạ ánh sáng. Độ đục thường được đo bằng phương pháp đo độ đục kế (turbidimetry hoặc nephelometry), dựa trên việc đo lượng ánh sáng bị tán xạ bởi các hạt lơ lửng trong mẫu nước.

Chiết lỏng-lỏng là kỹ thuật tách dựa trên sự phân bố khác nhau của các chất giữa hai dung môi không trộn lẫn (thường là một dung môi hữu cơ và nước). Các chất có độ phân cực và độ hòa tan khác nhau sẽ phân bố ưu tiên vào dung môi thích hợp hơn, cho phép tách chúng ra khỏi nhau.

Quang phổ hấp thụ nguyên tử (AAS) là kỹ thuật rất nhạy, thường được sử dụng để xác định hàm lượng các nguyên tố kim loại, đặc biệt là kim loại vết, trong nhiều loại mẫu khác nhau như môi trường, thực phẩm, dược phẩm, v.v.

Độ lặp lại (repeatability) là một chỉ tiêu đánh giá độ chụm của phương pháp phân tích. Nó thể hiện mức độ nhất quán của các kết quả đo khi thực hiện lặp lại nhiều lần trên cùng một mẫu trong điều kiện giống hệt nhau (cùng người phân tích, cùng thiết bị, cùng phòng thí nghiệm, trong thời gian ngắn).

Phân tích hoạt hóa neutron (NAA) là phương pháp phân tích nguyên tố có độ nhạy rất cao, thường được sử dụng để xác định hàm lượng các nguyên tố vết trong nhiều loại vật liệu khác nhau (ví dụ, địa chất, môi trường, khảo cổ, vật liệu bán dẫn). Một ưu điểm lớn của NAA là phương pháp này thường không phá hủy mẫu.

Phổ hồng ngoại (IR) đo sự hấp thụ của phân tử đối với bức xạ hồng ngoại, gây ra sự rung động của các liên kết cộng hóa trị. Từ phổ IR, có thể xác định các nhóm chức và loại liên kết hóa học có trong phân tử.

Giá trị Rf trong TLC được định nghĩa là tỷ lệ giữa khoảng cách mà chất phân tích di chuyển được trên bản mỏng và khoảng cách mà dung môi (pha động) di chuyển được, cả hai đều được đo từ vạch gốc.

Định luật Beer-Lambert phát biểu rằng độ hấp thụ (A) của dung dịch tỷ lệ thuận với nồng độ (c) của chất hấp thụ và chiều dài đường đi của ánh sáng (l) qua dung dịch, được biểu diễn bằng công thức A = εcl, trong đó ε là hệ số hấp thụ mol.

Giới hạn phát hiện (Limit of Detection - LOD) là nồng độ thấp nhất của chất phân tích mà phương pháp phân tích có thể phát hiện một cách đáng tin cậy, nhưng không nhất thiết phải định lượng chính xác.

Điện cực thủy tinh là một điện cực chọn lọc ion hydro. Điện thế đo được giữa điện cực thủy tinh và điện cực so sánh thay đổi tuyến tính theo logarit nồng độ ion hydro (pH) trong dung dịch.

Chất chỉ thị màu trong chuẩn độ axit-bazơ là các chất có màu sắc thay đổi phụ thuộc vào pH của dung dịch. Sự thay đổi màu sắc này giúp xác định điểm kết thúc chuẩn độ.

Phương pháp kết tủa bạc clorua là một phương pháp phân tích khối lượng, trong đó chất phân tích được kết tủa và cân để xác định lượng chất ban đầu. Các phương pháp khác không trực tiếp dựa trên việc đo khối lượng chất kết tủa.

Pha động trong HPLC là chất lỏng được bơm qua cột sắc ký dưới áp suất cao. Vai trò chính của nó là vận chuyển mẫu và các chất phân tích qua pha tĩnh để quá trình tách diễn ra.

Quang phổ cộng hưởng từ hạt nhân (NMR) là một kỹ thuật mạnh mẽ để xác định cấu trúc phân tử, đặc biệt hữu ích cho các phân tử phức tạp như protein và polymer. Các kỹ thuật khác thường không cung cấp thông tin cấu trúc chi tiết như NMR.

Phương pháp thêm chuẩn là một kỹ thuật định lượng được sử dụng để giảm thiểu ảnh hưởng của nền mẫu (matrix effect). Trong phương pháp này, lượng chuẩn đã biết được thêm trực tiếp vào mẫu chưa biết, và sự thay đổi tín hiệu phân tích được sử dụng để xác định nồng độ chất phân tích ban đầu trong mẫu.

Độ thu hồi (recovery) đo lường hiệu quả của quá trình chuẩn bị mẫu hoặc chiết tách, cho biết tỷ lệ phần trăm chất phân tích ban đầu được thu lại sau các bước xử lý mẫu. Nó đánh giá xem quá trình xử lý mẫu có gây mất mát chất phân tích hay không.

Phương pháp đường chuẩn là một kỹ thuật định lượng phổ biến, trong đó đường chuẩn được xây dựng bằng cách đo tín hiệu phân tích (ví dụ: độ hấp thụ, diện tích peak sắc ký) của một loạt dung dịch chuẩn có nồng độ đã biết, để thiết lập mối quan hệ giữa tín hiệu và nồng độ, từ đó xác định nồng độ chất phân tích trong mẫu chưa biết.

Quang phổ UV-Vis dựa trên sự hấp thụ năng lượng của tia UV-Vis, gây ra sự chuyển dịch electron giữa các mức năng lượng electron khác nhau trong phân tử hoặc ion.

Phương pháp Karl Fischer là phương pháp chuẩn để xác định hàm lượng nước trong nhiều loại mẫu, bao gồm cả dầu mỏ và các sản phẩm dầu.

Quang phổ hấp thụ nguyên tử (AAS) là một kỹ thuật rất nhạy và chọn lọc, thường được sử dụng để xác định hàm lượng kim loại, bao gồm cả kim loại nặng, trong các mẫu khác nhau, đặc biệt là mẫu nước.

Sắc ký lớp mỏng (TLC) chủ yếu được sử dụng để xác định sự hiện diện của các chất (định tính) hơn là định lượng chúng. Các phương pháp khác như chuẩn độ, AAS và phương pháp khối lượng thường được sử dụng cho phân tích định lượng.

Chuẩn độ thường nhanh chóng và tiện lợi hơn phương pháp khối lượng vì không yêu cầu quá trình kết tủa, lọc và sấy khô. Phương pháp khối lượng có thể cho độ chính xác cao hơn trong một số trường hợp, nhưng tốn thời gian hơn.

Độ chọn lọc (selectivity) của một phương pháp phân tích là khả năng của phương pháp đó phân tích chất phân tích mục tiêu một cách đặc hiệu, không bị ảnh hưởng hoặc gây nhiễu bởi các chất khác có mặt trong mẫu.

Sắc ký khí ghép khối phổ (GC-MS) là một kỹ thuật rất nhạy và chọn lọc, thường được sử dụng để phân tích và xác định các chất hữu cơ, đặc biệt là ở nồng độ vết, nhờ khả năng tách sắc ký hiệu quả và phát hiện khối phổ nhạy bén.

Phương pháp Kjeldahl là một phương pháp cổ điển và được công nhận rộng rãi để xác định hàm lượng protein trong thực phẩm và các mẫu khác, dựa trên việc đo lượng nitơ tổng sau quá trình phá mẫu và chuyển hóa nitơ thành amoniac.

Hóa phân tích đóng vai trò quan trọng trong lĩnh vực môi trường, đặc biệt trong việc giám sát và đánh giá chất lượng môi trường, như phân tích các chất ô nhiễm trong nước, không khí và đất để đảm bảo môi trường sạch và an toàn.

Phương pháp Karl Fischer sử dụng phản ứng đặc hiệu giữa nước và iod trong môi trường thích hợp (thường có mặt sulfur dioxide và base) để định lượng hàm lượng nước trong mẫu.

Độ lặp lại (repeatability) đánh giá độ biến thiên hoặc sự nhất quán của kết quả khi cùng một mẫu được phân tích nhiều lần bởi cùng một người phân tích, sử dụng cùng một phương pháp, thiết bị và trong cùng một khoảng thời gian ngắn.

Chuẩn độ đo thế (potentiometric titration) là một phương pháp điện hóa, dựa trên việc đo điện thế giữa hai điện cực trong quá trình chuẩn độ để xác định điểm kết thúc. Các phương pháp khác không thuộc loại điện hóa.

Mục đích chính của chuẩn độ là xác định nồng độ (định lượng) của một chất phân tích bằng cách cho phản ứng với một dung dịch chuẩn có nồng độ đã biết.

Sai số hệ thống (hay sai số định hướng) là loại sai số có thể xác định được nguyên nhân và có thể được loại bỏ hoặc giảm thiểu bằng cách hiệu chỉnh thiết bị, thay đổi phương pháp hoặc thực hiện các phép đo kiểm soát.

Đối với mẫu rắn, bước chuẩn bị mẫu quan trọng và thường cần thiết đầu tiên là hòa tan mẫu để đưa chất phân tích vào dung dịch, tạo điều kiện cho các bước phân tích tiếp theo như sắc ký hoặc đo phổ.

Sắc ký khí (GC) là kỹ thuật phân tích phù hợp nhất cho các chất có thể bay hơi mà không bị phân hủy ở nhiệt độ cột sắc ký. Do đó, nó chủ yếu được sử dụng cho chất khí và chất lỏng dễ bay hơi.

Trong phân tích vết, nồng độ chất phân tích thường rất thấp, do đó các đơn vị như phần triệu (ppm - parts per million) hoặc phần tỷ (ppb - parts per billion) thường được sử dụng để biểu thị nồng độ một cách thuận tiện và dễ hiểu.

Sắc ký ion sử dụng cột nhồi bằng nhựa trao đổi ion, có các nhóm chức ion hóa trên bề mặt, để tách các ion dựa trên sự tương tác tĩnh điện giữa ion phân tích và nhóm chức trên pha tĩnh.