Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Tâm lý y học – Đề 10

Hiệu ứng placebo chủ yếu được giải thích bởi kỳ vọng và niềm tin của bệnh nhân. Khi bệnh nhân tin rằng họ đang nhận được một phương pháp điều trị hiệu quả, cơ thể có thể phản ứng theo hướng tích cực, dù phương pháp đó thực tế không có hoạt chất điều trị. Yếu tố tâm lý, đặc biệt là kỳ vọng, đóng vai trò trung tâm trong hiệu ứng này.

Tính chủ động của bệnh nhân, hay sự tham gia tích cực của bệnh nhân vào quá trình chăm sóc sức khỏe, được khuyến khích vì nhiều lợi ích. Nó giúp bệnh nhân hiểu rõ hơn về tình trạng bệnh và kế hoạch điều trị, tăng cường tuân thủ điều trị, cải thiện kết quả sức khỏe, và tăng sự hài lòng với dịch vụ y tế. Tuy nhiên, tính chủ động không có nghĩa là bệnh nhân tự quyết định mọi thứ mà không có sự hướng dẫn của nhân viên y tế.

Tâm lý y học tập trung vào việc ứng dụng các nguyên tắc tâm lý để hiểu và giải quyết các vấn đề liên quan đến sức khỏe, bệnh tật và chăm sóc y tế. Nó bao gồm nhiều khía cạnh, từ tâm lý bệnh nhân, tương tác giữa bệnh nhân và nhân viên y tế, đến các yếu tố tâm lý ảnh hưởng đến quá trình điều trị và phục hồi.

Phản hồi sinh học là một kỹ thuật giúp bệnh nhân học cách tự kiểm soát các chức năng sinh lý của cơ thể, thường là những chức năng mà bình thường chúng ta không nhận biết được (như nhịp tim, huyết áp, căng cơ). Bằng cách nhận được thông tin phản hồi về các chức năng này (thường thông qua thiết bị điện tử), bệnh nhân có thể học các kỹ thuật thư giãn và kiểm soát chúng, từ đó giảm đau và các triệu chứng khác.

Mô hình 'Năm giai đoạn đau buồn' của Elisabeth Kübler-Ross bao gồm: chối bỏ, giận dữ, thương lượng, trầm cảm (depression), và chấp nhận (acceptance). Ghen tị không nằm trong mô hình này. Mô hình này mô tả các giai đoạn cảm xúc mà một số người có thể trải qua khi đối diện với mất mát hoặc tin xấu, nhưng cần lưu ý rằng đây không phải là một quá trình tuyến tính và không phải ai cũng trải qua tất cả các giai đoạn theo thứ tự này.

Lắng nghe chủ động không chỉ giúp thu thập thông tin mà còn thể hiện sự tôn trọng và quan tâm đến bệnh nhân, từ đó xây dựng lòng tin và mối quan hệ hợp tác. Mối quan hệ tốt đẹp giữa bệnh nhân và nhân viên y tế là yếu tố then chốt trong quá trình điều trị và tuân thủ phác đồ.

Sử dụng ngôn ngữ chuyên môn quá nhiều có thể tạo ra rào cản giao tiếp, khiến bệnh nhân khó hiểu thông tin và cảm thấy xa cách. Giao tiếp hiệu quả đòi hỏi sự rõ ràng, dễ hiểu, và sử dụng ngôn ngữ phù hợp với trình độ của bệnh nhân. Các yếu tố khác như sự đồng cảm, chủ động giao tiếp từ bệnh nhân, và môi trường thuận lợi đều giúp tăng cường hiệu quả giao tiếp.

CBT là một liệu pháp tâm lý hiệu quả trong việc quản lý đau mãn tính. CBT giúp bệnh nhân nhận diện và thay đổi các suy nghĩ, cảm xúc và hành vi tiêu cực liên quan đến cơn đau, từ đó giảm cường độ đau và cải thiện chất lượng cuộc sống. Các bệnh khác như Alzheimer, Parkinson và đột quỵ não chủ yếu được điều trị bằng can thiệp y tế và phục hồi chức năng, CBT có thể hỗ trợ nhưng không phải là liệu pháp chính.

Mặc dù các yếu tố khác có thể đóng vai trò nhất định, động lực nội tại (sự mong muốn từ bên trong) và niềm tin vào khả năng thực hiện hành vi (self-efficacy) là những yếu tố tâm lý quan trọng nhất để thúc đẩy và duy trì hành vi sức khỏe tích cực. Khi một người thực sự muốn thay đổi vì lợi ích cá nhân và tin rằng họ có thể thành công, khả năng họ thực hiện và duy trì hành vi đó sẽ cao hơn.

Tuân thủ điều trị, hay còn gọi là tuân thủ y lệnh, là mức độ bệnh nhân làm theo các khuyến nghị, chỉ dẫn của nhân viên y tế, bao gồm uống thuốc đúng liều, tái khám đúng hẹn, thay đổi lối sống,... Đây là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị.

Mệt mỏi liên quan đến bệnh tật mãn tính (fatigue) thường khác biệt với mệt mỏi thông thường. Nó có xu hướng kéo dài, dai dẳng, không cải thiện đáng kể sau khi nghỉ ngơi, và có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động hàng ngày và chất lượng cuộc sống. Nó thường đi kèm với các triệu chứng thể chất và tâm lý khác, và không đơn thuần là cảm giác mệt mỏi sau hoạt động thể chất hoặc thiếu ngủ.

Văn hóa đóng vai trò quan trọng trong việc định hình cách con người nhận thức, trải nghiệm và ứng phó với bệnh tật. Nó ảnh hưởng đến cách họ diễn giải các triệu chứng, thái độ đối với bệnh tật (ví dụ: sự kỳ thị), niềm tin về nguyên nhân và cách chữa bệnh, và cả cách họ giao tiếp và tương tác với nhân viên y tế. Hiểu biết về văn hóa là cần thiết để cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe phù hợp và hiệu quả cho các nhóm dân cư khác nhau.

Liệu pháp tập trung vào ý nghĩa hướng tới việc giúp bệnh nhân ung thư (và những người đối diện với bệnh tật nghiêm trọng) khám phá và củng cố ý nghĩa và mục đích sống của họ. Trong bối cảnh đối diện với bệnh tật, việc tìm thấy ý nghĩa có thể giúp bệnh nhân tăng cường khả năng đối phó, giảm đau khổ tinh thần, và cải thiện chất lượng cuộc sống. Mặc dù liệu pháp này có thể gián tiếp cải thiện các triệu chứng tâm lý khác, mục tiêu chính vẫn là tìm kiếm ý nghĩa.

Trong quản lý bệnh mãn tính, tâm lý y học tập trung vào việc giúp bệnh nhân sống chung với bệnh tật một cách tốt nhất có thể. Do nhiều bệnh mãn tính không thể chữa khỏi hoàn toàn, mục tiêu là cải thiện chất lượng cuộc sống, giúp bệnh nhân thích nghi về mặt tâm lý, xã hội, và hành vi với tình trạng bệnh, đồng thời tối ưu hóa khả năng tự quản lý bệnh.

Sự thấu cảm không chỉ là chia sẻ cảm xúc (đồng cảm) mà còn là khả năng hiểu và cảm nhận cảm xúc của người khác một cách sâu sắc, từ góc độ và trải nghiệm của chính họ. Trong chăm sóc sức khỏe, sự thấu cảm giúp nhân viên y tế hiểu rõ hơn về trải nghiệm của bệnh nhân, từ đó cung cấp dịch vụ chăm sóc phù hợp và hiệu quả hơn.

Hiệu ứng nocebo là hiệu ứng tiêu cực xảy ra khi bệnh nhân có kỳ vọng hoặc niềm tin tiêu cực về một phương pháp điều trị (hoặc thậm chí là không điều trị). Kỳ vọng tiêu cực này có thể dẫn đến các triệu chứng tiêu cực, tác dụng phụ, hoặc giảm hiệu quả điều trị, ngay cả khi phương pháp đó vốn vô hại hoặc có tiềm năng lợi ích.

Thực hành tâm lý y học, giống như các lĩnh vực chăm sóc sức khỏe khác, đối mặt với nhiều thách thức đạo đức. Bảo mật thông tin bệnh nhân là nguyên tắc cơ bản. Xung đột giữa quyền tự chủ của bệnh nhân (ví dụ: quyền từ chối điều trị) và trách nhiệm của nhân viên y tế (ví dụ: nghĩa vụ cứu sống) có thể phát sinh. Các quyết định về chăm sóc bệnh nhân giai đoạn cuối (ví dụ: quyết định ngừng điều trị duy trì sự sống) cũng đặt ra những vấn đề đạo đức phức tạp. Do đó, tất cả các đáp án trên đều là những thách thức đạo đức thường gặp.

Sức khỏe hành vi là một lĩnh vực rộng lớn, bao gồm cả sức khỏe tâm thần và sức khỏe thể chất, và nhấn mạnh mối liên hệ mật thiết giữa hành vi, tâm lý và sức khỏe tổng thể. Nó bao gồm các hành vi có thể ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất (như hút thuốc, ăn uống) và các hành vi liên quan đến sức khỏe tâm thần (như tìm kiếm sự giúp đỡ khi gặp vấn đề tâm lý).

Kiệt sức ở nhân viên y tế thường do áp lực công việc quá lớn, phải đối mặt với căng thẳng liên tục (ví dụ: ca trực dài, trách nhiệm cao, tiếp xúc với bệnh tật và đau khổ), và thiếu sự hỗ trợ từ tổ chức hoặc đồng nghiệp. Mặc dù các yếu tố khác có thể góp phần, nhưng áp lực công việc và căng thẳng kéo dài là nguyên nhân chính.

Phỏng vấn thúc đẩy là một phương pháp tư vấn tập trung vào bệnh nhân, nhằm giúp họ tự khám phá và giải quyết sự mâu thuẫn nội tâm, đặc biệt là sự lưỡng lự trong việc thay đổi hành vi sức khỏe. Thay vì áp đặt hoặc ra lệnh, nhà cung cấp dịch vụ y tế đóng vai trò là người hỗ trợ, giúp bệnh nhân tự tìm ra động lực và cách thức thay đổi.

Rối loạn lo âu bệnh tật bao gồm cả sự lo lắng quá mức về việc mắc bệnh nghiêm trọng và sự tập trung cao độ vào các triệu chứng cơ thể, diễn giải chúng như dấu hiệu của bệnh tật nguy hiểm. Mặc dù có thể không có bằng chứng y tế rõ ràng cho thấy bệnh nhân mắc bệnh nghiêm trọng, họ vẫn tin rằng mình đang hoặc sắp mắc bệnh.

Nhà tâm lý y học đóng vai trò quan trọng trong đội ngũ đa chuyên khoa bằng cách cung cấp các dịch vụ tư vấn, đánh giá tâm lý, và can thiệp tâm lý cho bệnh nhân và gia đình. Họ giúp bệnh nhân đối phó với các khía cạnh tâm lý của bệnh tật, cải thiện chất lượng cuộc sống, và tăng cường tuân thủ điều trị. Các vai trò khác như chẩn đoán rối loạn tâm thần (thường do bác sĩ tâm thần), quản lý thuốc, và thực hiện thủ thuật y tế không phải là vai trò chính của nhà tâm lý y học trong bối cảnh này.

Trong mô hình các giai đoạn thích nghi với mất mát hoặc bệnh tật nghiêm trọng (thường được biết đến qua công trình của Kübler-Ross), 'chối bỏ' là phản ứng phổ biến ở giai đoạn đầu tiên. Bệnh nhân có thể khó tin vào chẩn đoán, phủ nhận sự nghiêm trọng của tình hình hoặc hy vọng có sự nhầm lẫn.

ACT là một liệu pháp tâm lý thuộc trường phái nhận thức - hành vi thế hệ thứ ba, tập trung vào việc chấp nhận những suy nghĩ và cảm xúc khó chịu (thay vì cố gắng thay đổi hoặc né tránh chúng) và cam kết thực hiện các hành động phù hợp với giá trị sống của bản thân. Mục tiêu là tăng cường sự linh hoạt tâm lý và giúp người bệnh sống một cuộc sống ý nghĩa ngay cả khi đối mặt với khó khăn.

Đối phó tập trung vào cảm xúc hữu ích nhất khi đối diện với những tình huống mà chúng ta ít hoặc không thể kiểm soát, chẳng hạn như mất mát người thân, bệnh tật nghiêm trọng, hoặc thiên tai. Trong những trường hợp này, việc điều chỉnh cảm xúc, giảm căng thẳng và tìm kiếm sự hỗ trợ tinh thần trở nên quan trọng hơn là cố gắng thay đổi tình huống.

Mức độ lo âu cao có thể gây ra nhiều tác động tiêu cực đến quá trình phục hồi sau phẫu thuật, bao gồm tăng cảm giác đau, chậm lành vết thương, và tăng nguy cơ biến chứng. Lo âu làm tăng hoạt động hệ thần kinh giao cảm, ảnh hưởng đến hệ miễn dịch và quá trình sinh lý phục hồi.

Chăm sóc bệnh nhân giai đoạn cuối (palliative care hoặc hospice care) tập trung vào việc nâng cao chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân và gia đình khi bệnh không còn khả năng chữa khỏi. Mục tiêu chính là giảm đau đớn về thể chất và tinh thần, hỗ trợ tâm lý, xã hội, và tinh thần cho bệnh nhân và người thân, giúp họ có một giai đoạn cuối đời ý nghĩa và thanh thản nhất có thể.

Sự hồi phục là khả năng tâm lý giúp con người vượt qua và thích ứng tích cực với những khó khăn, thử thách, và nghịch cảnh trong cuộc sống, bao gồm cả bệnh tật và các trải nghiệm đau khổ khác. Nó không phải là việc tránh né căng thẳng hay quên đi khó khăn, mà là khả năng phục hồi và trưởng thành sau những trải nghiệm đó.

Mô hình niềm tin sức khỏe bao gồm các thành phần chính: tính dễ mắc phải bệnh, tính nghiêm trọng của bệnh, lợi ích nhận thức của hành động sức khỏe, rào cản nhận thức của hành động sức khỏe, và các yếu tố gợi ý hành động. Lịch sử gia đình mắc bệnh có thể ảnh hưởng đến nhận thức về tính dễ mắc phải, nhưng không phải là thành phần cốt lõi của mô hình.

Rối loạn dạng cơ thể không phải là việc giả vờ bệnh. Bệnh nhân thực sự trải qua các triệu chứng cơ thể, có thể là đau, mệt mỏi, hoặc các triệu chứng khác. Tuy nhiên, mức độ lo lắng, bận tâm về các triệu chứng này, và tác động của chúng đến cuộc sống hàng ngày là quá mức so với bất kỳ nguyên nhân y tế nào có thể giải thích. Trọng tâm của rối loạn này là phản ứng tâm lý không phù hợp với triệu chứng, chứ không phải là sự hiện diện hay không có của triệu chứng thực thể.