Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Độc chất học – Đề 12

Carbon monoxide (CO) là một chất khí không màu, không mùi, có độc tính cao. CO liên kết với hemoglobin trong máu mạnh hơn oxy khoảng 200-300 lần, tạo thành carboxyhemoglobin, làm giảm khả năng vận chuyển oxy của máu và gây thiếu oxy tế bào.

Cửa sổ trị liệu (therapeutic window) hay còn gọi là chỉ số trị liệu (therapeutic index) là khoảng liều lượng thuốc mà trong đó thuốc có hiệu quả điều trị mà không gây ra độc tính đáng kể. Nó được xác định bởi tỷ lệ giữa liều độc và liều điều trị.

Dioxin là một nhóm các hợp chất hữu cơ clo hóa (organochlorine compounds) được tạo ra như sản phẩm phụ trong các quá trình công nghiệp như đốt chất thải, sản xuất thuốc trừ sâu và giấy. Dioxin rất bền vững trong môi trường và tích lũy sinh học, gây độc tính cao.

NOAEL (No Observed Adverse Effect Level) là liều lượng cao nhất của một chất mà không quan sát thấy bất kỳ tác động có hại nào trong các nghiên cứu độc tính. NOAEL được sử dụng để thiết lập các mức độ an toàn cho con người và môi trường.

Nhiễm độc thần kinh (neurotoxicity) là thuật ngữ chỉ các tác động có hại của chất độc lên cấu trúc và chức năng của hệ thần kinh, bao gồm não bộ, tủy sống và dây thần kinh ngoại biên.

N-acetylcysteine (NAC) là thuốc giải độc đặc hiệu cho ngộ độc paracetamol (acetaminophen). NAC hoạt động bằng cách phục hồi glutathione trong gan, giúp gan giải độc chất chuyển hóa độc hại của paracetamol là NAPQI.

Gây ung thư (carcinogenicity) là khả năng của một chất gây ra hoặc thúc đẩy sự phát triển của ung thư. Các chất gây ung thư có thể tác động lên DNA hoặc các quá trình tế bào khác, dẫn đến sự tăng sinh tế bào không kiểm soát.

Độc tính phát triển (developmental toxicity) là các tác động có hại của chất độc lên thai nhi hoặc trẻ sơ sinh trong quá trình phát triển, bao gồm dị tật bẩm sinh, chậm phát triển, tử vong phôi thai hoặc các vấn đề chức năng sau này trong cuộc sống.

Nguyên lý cơ bản của độc chất học là 'Liều lượng tạo nên chất độc' (Dose makes the poison). Liều lượng và thời gian tiếp xúc quyết định nồng độ chất độc trong cơ thể và thời gian tác động, do đó là yếu tố quan trọng nhất.

Chất độc (toxicant) được định nghĩa khoa học là chất có khả năng gây hại cho sinh vật sống khi tiếp xúc ở một liều lượng nhất định. Định nghĩa này nhấn mạnh yếu tố liều lượng và khả năng gây hại, bao gồm cả chất tự nhiên và tổng hợp.

Bệnh Itai-Itai là một bệnh do ngộ độc cadmium mãn tính gây ra, được phát hiện ở Nhật Bản. Ô nhiễm cadmium từ hoạt động khai thác mỏ đã làm ô nhiễm nguồn nước và đất, dẫn đến tích tụ cadmium trong lúa gạo và gây bệnh cho người dân.

Trong độc chất học, 'ngưỡng' (threshold) là liều lượng của một chất độc mà dưới đó không quan sát thấy bất kỳ tác động độc hại nào. Quan niệm về ngưỡng cho rằng cơ thể có khả năng giải độc hoặc chịu đựng một lượng nhỏ chất độc mà không bị ảnh hưởng.

Liệu pháp chelat hóa (chelation therapy) là phương pháp điều trị ngộ độc kim loại nặng bằng cách sử dụng các chất chelat hóa (chelating agents) như EDTA, dimercaprol (BAL), penicillamine để tạo phức bền vững với kim loại nặng trong cơ thể. Phức chelate này tan trong nước và dễ dàng được đào thải qua thận, giúp giảm nồng độ kim loại nặng trong cơ thể.

Tác động hiệp đồng (synergistic effect) xảy ra khi tác động kết hợp của hai hoặc nhiều chất độc lớn hơn tổng tác động của từng chất độc riêng lẻ. Ví dụ, ethanol và carbon tetrachloride đều gây độc cho gan, nhưng khi kết hợp, tác động độc gan của chúng mạnh hơn nhiều so với tổng tác động riêng lẻ.

Sinh khả dụng (bioavailability) trong độc chất học đề cập đến tỷ lệ và tốc độ của một chất độc được hấp thụ vào hệ tuần hoàn và có sẵn để tác động lên các cơ quan đích. Sinh khả dụng bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố như đường tiếp xúc, tính chất hóa lý của chất độc và các quá trình hấp thụ, phân phối, chuyển hóa và đào thải (ADME).

Thủy ngân (Hg) là một kim loại nặng gây độc thần kinh mạnh. Ngộ độc thủy ngân thường xảy ra ở công nhân tiếp xúc trong các ngành khai thác mỏ, luyện kim, sản xuất hóa chất và thiết bị điện. Các dạng thủy ngân khác nhau có thể gây ra các triệu chứng khác nhau, nhưng tổn thương thần kinh là đặc trưng.

Tích lũy sinh học (bioaccumulation) là quá trình tích tụ chất độc trong cơ thể sinh vật theo thời gian, khi tốc độ hấp thụ chất độc lớn hơn tốc độ đào thải. Điều này dẫn đến nồng độ chất độc trong cơ thể sinh vật tăng dần, đặc biệt ở các loài sinh vật sống lâu năm và ở bậc dinh dưỡng cao.

Tiêm trực tiếp (injection) đưa chất độc thẳng vào hệ tuần hoàn, bỏ qua các hàng rào hấp thu ban đầu như da, niêm mạc tiêu hóa hoặc phổi, do đó dẫn đến hấp thu nhanh nhất và tác dụng nhanh nhất.

Carbaryl là một loại thuốc trừ sâu thuộc nhóm carbamate. Giống như organophosphates, carbamates cũng ức chế enzyme cholinesterase, gây tích tụ acetylcholine và các triệu chứng ngộ độc thần kinh. Tuy nhiên, tác động ức chế của carbamates thường ngắn hơn và có thể hồi phục hơn so với organophosphates.

Xét nghiệm độc tính mãn tính (chronic toxicity testing) được thực hiện trong thời gian dài, thường kéo dài từ vài tháng đến vài năm, để đánh giá các tác động độc hại dài hạn của chất độc, bao gồm khả năng gây ung thư, độc tính sinh sản và độc tính phát triển. Thử nghiệm này thường sử dụng động vật làm mô hình.

Organophosphates là một nhóm thuốc trừ sâu và diệt chuột phổ biến, chúng hoạt động bằng cách ức chế enzyme cholinesterase, dẫn đến sự tích tụ acetylcholine ở các synapse thần kinh, gây ra các triệu chứng ngộ độc thần kinh.

Độc tính cấp tính (acute toxicity) là loại độc tính xuất hiện nhanh chóng sau khi tiếp xúc một lần hoặc nhiều lần trong thời gian ngắn với liều lượng tương đối cao của chất độc. Các triệu chứng thường rõ rệt và xảy ra trong vòng 24 giờ.

Nhận dạng mối nguy (hazard identification) là bước đầu tiên trong đánh giá rủi ro, nhằm xác định chất độc có khả năng gây hại gì và trong điều kiện nào. Bước này tập trung vào bản chất và cường độ của các tác động độc hại.

Tetrodotoxin (TTX) là một chất độc thần kinh cực mạnh được tìm thấy trong cá nóc và một số loài sinh vật biển khác. TTX chặn kênh natri điện thế, ngăn chặn dẫn truyền thần kinh và có thể gây tử vong.

Gan là cơ quan chính chịu trách nhiệm chuyển hóa và giải độc các chất độc hại xâm nhập vào cơ thể. Gan chứa nhiều enzyme tham gia vào các phản ứng chuyển hóa pha I và pha II, giúp biến đổi chất độc thành dạng ít độc và dễ đào thải hơn.

Nhiễm độc gan (hepatotoxicity) là thuật ngữ chỉ các tác động có hại của chất độc lên gan, gây tổn thương tế bào gan, rối loạn chức năng gan và có thể dẫn đến suy gan. Gan là cơ quan chính chuyển hóa và giải độc, nên dễ bị tổn thương bởi nhiều chất độc.

LD50 là viết tắt của 'Lethal Dose, 50%', là liều lượng của một chất được ước tính gây chết cho 50% số lượng cá thể trong một quần thể thử nghiệm, thường được sử dụng để đánh giá độc tính cấp tính.

Bệnh Minamata là một hội chứng thần kinh do ngộ độc thủy ngân hữu cơ (methylmercury) gây ra. Bệnh này được phát hiện lần đầu tiên ở Minamata, Nhật Bản, do người dân ăn cá và hải sản bị ô nhiễm thủy ngân từ nước thải công nghiệp.

Quá trình chuyển hóa sinh học (biotransformation) thường xảy ra ở gan, nhằm mục đích chính là giảm độc tính của chất độc và chuyển chúng thành các chất ít độc hơn, tan tốt hơn trong nước để dễ dàng đào thải qua thận hoặc mật.

Cyanide (CN-) là một chất độc tế bào mạnh, cơ chế độc tính chính của nó là ức chế enzyme cytochrome c oxidase, một enzyme quan trọng trong chuỗi hô hấp tế bào ở ty thể. Sự ức chế này ngăn chặn tế bào sử dụng oxy để sản xuất năng lượng, dẫn đến thiếu oxy tế bào và tử vong.