Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Độc chất học – Đề 5

LD50 (Lethal Dose 50%) là liều lượng của một chất độc được tính toán gây ra cái chết cho 50% quần thể động vật thử nghiệm trong một khoảng thời gian nhất định. Nó là một chỉ số về độc tính cấp tính.

Xét nghiệm độc tính mãn tính (chronic toxicity tests), bao gồm các nghiên cứu về khả năng gây ung thư (carcinogenicity studies), thường được sử dụng để đánh giá khả năng gây ung thư của một chất. Các nghiên cứu này thường kéo dài và quan sát tác dụng của chất độc trong thời gian dài.

Ngộ độc chì (plumbism) là tình trạng nhiễm độc gây ra bởi chì. Chì là một kim loại nặng có độc tính cao, có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe, đặc biệt là ở trẻ em.

Khuếch đại sinh học (biomagnification) là quá trình tăng nồng độ chất độc khi di chuyển lên các bậc dinh dưỡng cao hơn trong chuỗi thức ăn. Các chất độc tích lũy trong sinh vật ở bậc dinh dưỡng thấp sẽ được chuyển sang và tích tụ ở nồng độ cao hơn trong sinh vật ăn chúng, và tiếp tục tăng lên ở các bậc cao hơn.

Độc chất học là ngành khoa học nghiên cứu về bản chất, tác dụng có hại của các chất hóa học lên cơ thể sống, cơ chế gây độc và các biện pháp phòng chống, điều trị ngộ độc.

Màu sắc của chất độc không phải là yếu tố ảnh hưởng đến độc tính của nó. Các yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến độc tính bao gồm liều lượng phơi nhiễm, thời gian phơi nhiễm, đường phơi nhiễm, loài và cá thể sinh vật, và các yếu tố môi trường.

Thủy ngân, đặc biệt là methylmercury, là một chất độc tích lũy sinh học và khuếch đại sinh học mạnh mẽ trong chuỗi thức ăn thủy sinh. Các loài cá ăn thịt lớn như cá kiếm và cá ngừ thường có nồng độ thủy ngân cao hơn do chúng ăn các loài cá nhỏ hơn đã tích lũy thủy ngân.

Ethanol (cồn) là một ví dụ điển hình về chất gây quái thai (teratogen). Chất gây quái thai là các chất có thể gây dị tật bẩm sinh ở thai nhi khi người mẹ tiếp xúc trong thời kỳ mang thai. Ethanol có thể gây ra Hội chứng nghiện rượu bào thai (Fetal Alcohol Syndrome).

Đường da thường là con đường phơi nhiễm ít gây độc tính toàn thân nhất so với đường uống, hô hấp và tiêm tĩnh mạch vì da có chức năng bảo vệ và hấp thụ chất độc qua da thường chậm hơn và ít hơn so với các con đường khác.

Chuyển hóa sinh học (biotransformation) là quá trình cơ thể biến đổi các chất độc thành các chất ít độc hơn và dễ tan trong nước hơn. Điều này giúp cơ thể dễ dàng đào thải chất độc qua nước tiểu hoặc mật.

Tác dụng hiệp đồng (synergism) xảy ra khi tác dụng kết hợp của hai hoặc nhiều chất độc lớn hơn tổng tác dụng của từng chất độc khi chúng được sử dụng riêng lẻ. Ví dụ, 1 + 1 > 2 trong tác dụng hiệp đồng.

N-acetylcysteine (NAC) là thuốc giải độc đặc hiệu cho ngộ độc paracetamol (acetaminophen). NAC giúp phục hồi glutathione trong gan, chất cần thiết để giải độc NAPQI, một chất chuyển hóa độc hại của paracetamol.

Tiếp xúc nghề nghiệp lâu dài với benzene, một dung môi hữu cơ, được biết là có thể gây ra bệnh bạch cầu (leukemia) và các rối loạn huyết học khác. Benzene là một chất gây ung thư máu đã được chứng minh.

Ngộ độc cấp tính xảy ra khi cơ thể tiếp xúc với chất độc một lần duy nhất hoặc trong một khoảng thời gian ngắn (thường là dưới 24 giờ) với liều lượng đủ lớn để gây ra các triệu chứng độc hại ngay lập tức hoặc trong thời gian ngắn sau đó.

Hội chứng nhiễm độc cholinergic (Cholinergic toxidrome) thường gây ra bởi các chất ức chế cholinesterase như thuốc trừ sâu organophosphate và carbamate. Các triệu chứng điển hình bao gồm đồng tử co nhỏ (miosis), tăng tiết nước bọt (salivation), đổ mồ hôi (sweating), tiểu nhiều (urination), tiêu chảy (diarrhea), nôn mửa (emesis) và khó thở (bronchospasm).

Độc tính thần kinh (neurotoxicity) là thuật ngữ chỉ các tác dụng độc hại của chất độc lên hệ thần kinh, bao gồm não, tủy sống và dây thần kinh ngoại biên. Các chất độc thần kinh có thể gây ra nhiều vấn đề thần kinh khác nhau.

Benzopyrene là một chất đa vòng thơm (PAH) được tạo ra trong quá trình đốt cháy không hoàn toàn các chất hữu cơ, có nhiều trong khói thuốc lá và khói xe. Nó là một chất gây ung thư mạnh và là một trong những chất độc hại chính trong khói thuốc lá.

Trong độc chất học lâm sàng, mục tiêu chính của điều trị ngộ độc là giảm thiểu sự hấp thụ chất độc vào cơ thể, tăng cường đào thải chất độc đã hấp thụ, và điều trị các triệu chứng và biến chứng do ngộ độc gây ra. Mục tiêu cuối cùng là cứu sống bệnh nhân và giảm thiểu tổn thương sức khỏe lâu dài.

Đối với ngộ độc cấp tính do kim loại nặng, việc sử dụng thuốc giải độc đặc hiệu, cụ thể là các chất chelat (chelating agents), thường là phương pháp điều trị quan trọng. Chất chelat có khả năng liên kết với kim loại nặng trong cơ thể, tạo thành phức hợp không độc và dễ dàng đào thải ra ngoài.

Bước đầu tiên và quan trọng nhất trong đánh giá rủi ro độc chất là nhận diện nguy cơ (hazard identification). Bước này xác định các chất độc tiềm ẩn và tác dụng độc hại có thể xảy ra. Các bước tiếp theo sẽ dựa trên việc nhận diện nguy cơ này.

Nguyên tắc 'dosis sola facit venenum' của Paracelsus, một trong những nguyên tắc cơ bản của độc chất học, có nghĩa là 'liều lượng tạo nên chất độc'. Nó nhấn mạnh rằng mọi chất đều có thể gây độc hại nếu ở liều lượng đủ cao, và liều lượng quyết định xem một chất có phải là chất độc hay không.

Độc tính mãn tính là tác dụng độc hại phát triển sau khi tiếp xúc kéo dài (thường là nhiều tháng hoặc năm) với một chất độc, thường ở liều lượng thấp, lặp đi lặp lại. Trái ngược với độc tính cấp tính xảy ra nhanh chóng sau một lần phơi nhiễm liều cao.

Than hoạt tính là một chất hấp phụ mạnh mẽ, được sử dụng trong điều trị ngộ độc cấp tính để hấp phụ chất độc trong đường tiêu hóa. Khi uống than hoạt tính, nó sẽ liên kết với chất độc trong dạ dày và ruột, ngăn chặn sự hấp thụ của chất độc vào máu và giúp đào thải chất độc ra khỏi cơ thể qua phân.

Chất gây độc gan (hepatotoxins) là loại chất độc gây ra tác dụng độc hại chủ yếu trên gan. Gan là cơ quan chính tham gia vào quá trình chuyển hóa và giải độc, do đó nó dễ bị tổn thương bởi nhiều loại chất độc khác nhau.

Thuốc trừ sâu organophosphate là một loại thuốc trừ sâu gây độc bằng cách ức chế enzyme acetylcholinesterase. Enzyme này rất quan trọng cho chức năng thần kinh, và sự ức chế của nó dẫn đến sự tích tụ acetylcholine, gây ra các tác dụng độc hại.

Gan và thận là hai cơ quan chính tham gia vào quá trình giải độc và đào thải chất độc khỏi cơ thể. Gan chuyển hóa chất độc, trong khi thận lọc chất độc và đào thải chúng qua nước tiểu.

Tích lũy sinh học (bioaccumulation) là quá trình tăng nồng độ của một chất độc trong cơ thể sinh vật theo thời gian, thường xảy ra khi sinh vật hấp thụ chất độc nhanh hơn tốc độ đào thải. Điều này có thể dẫn đến nồng độ chất độc cao trong mô của sinh vật.

Độc chất học pháp y là một nhánh của độc chất học ứng dụng các nguyên tắc và kỹ thuật độc chất học vào các vấn đề pháp lý, chủ yếu là trong việc xác định sự hiện diện và vai trò của chất độc trong các trường hợp tử vong, ngộ độc hoặc các vụ việc liên quan đến pháp luật.

NOAEL (No Observed Adverse Effect Level) là liều lượng cao nhất của một chất mà không gây ra bất kỳ tác dụng độc hại nào có thể quan sát được trong các nghiên cứu độc tính. Nó là một điểm tham chiếu quan trọng trong đánh giá rủi ro và thiết lập các giới hạn an toàn.

ppm (parts per million - phần triệu) là đơn vị đo lường thường được sử dụng để biểu thị nồng độ chất độc trong môi trường không khí. Nó thể hiện số phần của chất độc trên một triệu phần của không khí.