Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Lịch sử các học thuyết kinh tế – Đề 6

'Bàn tay vô hình' của Adam Smith ám chỉ cơ chế tự điều chỉnh của thị trường. Khi mỗi cá nhân theo đuổi lợi ích riêng, vô tình họ thúc đẩy lợi ích chung của xã hội thông qua cạnh tranh và phân công lao động.

Kinh tế học thể chế (Institutional economics) nhấn mạnh vai trò quan trọng của thể chế (institutions) - bao gồm luật pháp, quy tắc, chuẩn mực xã hội, tổ chức - trong việc định hình hành vi kinh tế và hiệu quả kinh tế của một xã hội. Thể chế tạo ra cấu trúc cho tương tác kinh tế.

Trường phái kinh tế học Áo (Austrian School) sử dụng phương pháp diễn dịch (praxeology) - nghiên cứu hành động của con người dựa trên các tiên đề logic - và ủng hộ thị trường tự do với vai trò tối thiểu của nhà nước, nhấn mạnh vào quyền sở hữu tư nhân và tự do hợp đồng.

Keynes bác bỏ quy luật Say và cho rằng trong suy thoái, tổng cầu có thể không đủ để đạt toàn dụng lao động. Ông đề xuất tăng chi tiêu chính phủ (chính sách tài khóa) và chính sách tiền tệ nới lỏng để kích cầu (aggregate demand) và giảm thất nghiệp.

Lý thuyết kỳ vọng hợp lý (Rational expectations) cho rằng các tác nhân kinh tế (hộ gia đình, doanh nghiệp) sử dụng tất cả thông tin có sẵn (bao gồm quá khứ, hiện tại và dự đoán về chính sách tương lai) một cách tối ưu để hình thành kỳ vọng về tương lai. Do đó, kỳ vọng không bị sai lầm một cách hệ thống.

Francois Quesnay là người sáng lập trường phái trọng nông (Physiocracy). Họ tin rằng chỉ nông nghiệp mới tạo ra sản phẩm ròng và là nguồn gốc của cải, trong khi công nghiệp và thương mại được coi là 'vô sinh'.

Lý thuyết lợi thế so sánh (Comparative advantage) của Ricardo cho rằng thương mại quốc tế có lợi khi mỗi quốc gia chuyên môn hóa vào sản xuất hàng hóa mà họ có chi phí cơ hội thấp hơn so với các quốc gia khác.

Kinh tế học Keynesian tập trung vào tổng cầu (aggregate demand) như là yếu tố chính quyết định mức độ hoạt động kinh tế và việc làm trong ngắn hạn. Sự biến động của tổng cầu gây ra chu kỳ kinh tế.

Hiệu ứng 'mồi' (Priming effect) trong kinh tế học hành vi là hiện tượng tâm lý khi việc tiếp xúc với một gợi ý hoặc thông tin trước đó (mồi) một cách vô thức ảnh hưởng đến quyết định hoặc hành vi tiếp theo. Ví dụ, xem quảng cáo về đồ ăn có thể làm tăng cảm giác đói.

Lý thuyết 'vòng xoáy nghèo đói' (Poverty trap) giải thích rằng các quốc gia nghèo khó bị mắc kẹt trong tình trạng nghèo đói do mức tiết kiệm và đầu tư quá thấp. Thu nhập thấp dẫn đến tiết kiệm thấp, đầu tư thấp, năng suất thấp, và lại duy trì thu nhập thấp, tạo thành một vòng luẩn quẩn.

Kinh tế học phát triển (Development economics) là một nhánh của kinh tế học tập trung nghiên cứu các vấn đề kinh tế của các quốc gia đang phát triển (developing countries) hoặc kém phát triển, bao gồm tăng trưởng kinh tế, giảm nghèo, cải thiện mức sống, và chuyển đổi cơ cấu kinh tế.

Karl Marx tập trung phân tích phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa (Capitalism). Ông dự đoán rằng do mâu thuẫn nội tại (như bóc lột lao động, khủng hoảng thừa), chủ nghĩa tư bản sẽ sụp đổ và được thay thế bởi chủ nghĩa xã hội và cuối cùng là chủ nghĩa cộng sản.

Lý thuyết 'vốn con người' (Human capital theory) coi kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm và sức khỏe của người lao động là 'vốn con người' (human capital). Đầu tư vào giáo dục, đào tạo và y tế giúp nâng cao vốn con người, từ đó tăng năng suất và thu nhập của người lao động.

Kinh tế học thông tin bất cân xứng (Economics of asymmetric information) nghiên cứu các tình huống thị trường mà trong đó một bên (ví dụ, người bán) có nhiều thông tin hơn bên kia (ví dụ, người mua). Điều này có thể dẫn đến các vấn đề như lựa chọn đối nghịch (adverse selection) và rủi ro đạo đức (moral hazard).

Kinh tế học nữ quyền (Feminist economics) phê phán kinh tế học truyền thống về việc thiếu xem xét về vai trò giới và bất bình đẳng giới trong kinh tế. Nó tập trung vào phân tích kinh tế từ góc độ giới, bao gồm lao động nữ, phân công lao động theo giới, và tác động khác biệt của chính sách kinh tế lên nam và nữ.

Lý thuyết trò chơi (Game theory) nghiên cứu tương tác chiến lược giữa các tác nhân kinh tế (cá nhân, doanh nghiệp, quốc gia) khi quyết định của mỗi người phụ thuộc vào kỳ vọng về quyết định của những người khác. Nó phân tích các tình huống cạnh tranh và hợp tác.

Lý thuyết 'vòng đời sản phẩm' (Product life cycle theory) giải thích rằng mô hình thương mại quốc tế của một sản phẩm thay đổi theo các giai đoạn trong vòng đời của sản phẩm, từ giai đoạn giới thiệu, tăng trưởng, trưởng thành đến suy thoái. Ban đầu, nước phát triển đổi mới xuất khẩu, sau đó các nước đang phát triển bắt đầu sản xuất và xuất khẩu khi sản phẩm trưởng thành.

Chiến lược 'dựa vào xuất khẩu' (Export-led growth) tập trung vào việc thúc đẩy xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ như là động lực chính cho tăng trưởng kinh tế. Các quốc gia theo đuổi chiến lược này thường tập trung vào phát triển các ngành công nghiệp xuất khẩu và cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Joseph Schumpeter đưa ra khái niệm 'phá hủy sáng tạo' (Creative destruction) để mô tả quá trình cốt lõi của chủ nghĩa tư bản. Đổi mới công nghệ liên tục tạo ra các sản phẩm mới, quy trình sản xuất mới, và mô hình kinh doanh mới, đồng thời phá hủy và thay thế các ngành công nghiệp cũ và lạc hậu, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế dài hạn.

Mô hình tăng trưởng Solow (Solow growth model) cho rằng tiến bộ công nghệ (technological progress) là động lực chính của tăng trưởng kinh tế dài hạn. Tích lũy vốn và tăng trưởng dân số chỉ có thể tạo ra tăng trưởng kinh tế trong ngắn hạn, nhưng cuối cùng sẽ đạt trạng thái dừng (steady state) nếu không có tiến bộ công nghệ.

Quy luật Say (Say's Law of Markets) phát biểu 'cung tự tạo ra cầu của nó' (supply creates its own demand). Điều này có nghĩa là tổng cung hàng hóa và dịch vụ tạo ra đủ thu nhập để mua lại chính sản lượng đó.

Tỷ giá hối đoái thực (Real exchange rate) đo lường sức mua tương đối của đồng tiền giữa hai quốc gia sau khi đã điều chỉnh cho sự khác biệt về mức giá (lạm phát) giữa hai quốc gia. Nó cho biết hàng hóa và dịch vụ ở một quốc gia đắt hơn hay rẻ hơn so với quốc gia khác khi tính bằng cùng một đơn vị tiền tệ.

Trường phái tiền tệ (Monetarism) của Milton Friedman cho rằng lạm phát chủ yếu do tăng trưởng cung tiền quá mức so với tăng trưởng sản lượng kinh tế. 'Lạm phát luôn luôn và ở mọi nơi là một hiện tượng tiền tệ'.

Cách mạng cận biên (Marginal Revolution) chuyển từ lý thuyết giá trị lao động sang phân tích cận biên. Giá trị và giá cả được xác định bởi chi phí cận biên (chi phí của đơn vị sản phẩm cuối cùng) và lợi ích cận biên (lợi ích từ việc tiêu dùng đơn vị sản phẩm cuối cùng), tức là các quyết định kinh tế được đưa ra tại 'lề' (margin).

Lý thuyết 'lựa chọn công cộng' (Public choice theory) áp dụng các nguyên tắc kinh tế học (như tối đa hóa lợi ích, hành vi duy lý) để phân tích hành vi của các tác nhân trong khu vực công, bao gồm chính trị gia, quan chức chính phủ và cử tri. Nó xem xét động cơ và hành vi của họ trong quá trình ra quyết định chính trị và chính sách công.

Chủ nghĩa trọng thương (Mercantilism) thế kỷ 16-18 tập trung vào tích lũy kim loại quý thông qua xuất khẩu nhiều hơn nhập khẩu để tăng của cải quốc gia.

Lý thuyết dân số của Malthus (Malthusian theory of population) cho rằng tăng trưởng dân số vượt quá khả năng sản xuất lương thực, dẫn đến các 'kiểm soát dân số' như đói kém, bệnh tật và chiến tranh để duy trì sự cân bằng.

Trong kinh tế học môi trường, 'ngoại ứng' (externality) là chi phí hoặc lợi ích phát sinh từ một hoạt động kinh tế và tác động đến bên thứ ba không trực tiếp tham gia vào giao dịch đó. Ví dụ, ô nhiễm không khí từ nhà máy là một ngoại ứng tiêu cực.

Kinh tế học hành vi (Behavioral economics) thách thức giả định 'con người lý trí' (homo economicus) của kinh tế học truyền thống. Nó nghiên cứu các yếu tố tâm lý, xã hội, nhận thức ảnh hưởng đến quyết định kinh tế của con người, cho thấy con người thường xuyên đưa ra quyết định không hoàn toàn lý trí hoặc tối ưu.

Lý thuyết giá trị lao động (Labor theory of value) cho rằng giá trị kinh tế của một hàng hóa hoặc dịch vụ được quyết định chủ yếu bởi tổng lượng lao động xã hội cần thiết để sản xuất ra nó. Các chi phí khác (vốn, đất đai) được xem là lao động kết tinh.