Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Tài chính hành vi – Đề 5

Mặc dù tài chính hành vi cung cấp cái nhìn sâu sắc về ảnh hưởng của tâm lý, một trong những thách thức lớn nhất là khó khăn trong việc định lượng và xây dựng mô hình toán học cho các yếu tố tâm lý chủ quan và phức tạp, làm cho việc dự đoán và ứng dụng trở nên khó khăn hơn so với các mô hình định lượng trong tài chính truyền thống.

Hối tiếc là cảm xúc tiêu cực khi nhận ra mình đã đưa ra một quyết định sai lầm. 'Hối tiếc' có thể khiến nhà đầu tư né tránh đưa ra quyết định (đặc biệt là quyết định bán lỗ) vì sợ phải đối mặt với cảm giác hối tiếc nếu quyết định đó sai lầm.

Mô hình định giá tài sản dựa trên thị trường hiệu quả hoàn toàn là một khái niệm cốt lõi của tài chính truyền thống, đối lập với quan điểm của tài chính hành vi. Tài chính hành vi tập trung vào việc nghiên cứu các yếu tố tâm lý và hành vi phi lý trí, vốn bị bỏ qua trong giả định về thị trường hiệu quả hoàn toàn.

Thiên kiến neo đậu là việc sử dụng một mốc tham chiếu ban đầu (dù không liên quan) để làm cơ sở cho các phán đoán và quyết định tiếp theo.

Khung tham chiếu là cách thông tin được trình bày hoặc diễn đạt, có thể thay đổi nhận thức và do đó ảnh hưởng đến quyết định, dù thông tin cơ bản là như nhau.

Thiên kiến hiện tại là xu hướng đánh giá quá cao phần thưởng hoặc chi phí xảy ra ngay lập tức so với những phần thưởng hoặc chi phí trong tương lai. Trong tiết kiệm, nó giải thích tại sao nhiều người gặp khó khăn trong việc tiết kiệm đủ cho hưu trí, vì họ ưu tiên tiêu dùng hiện tại hơn lợi ích tiết kiệm trong tương lai xa.

Tài chính hành vi có thể được ứng dụng để thiết kế các sản phẩm tài chính (ví dụ: sản phẩm tiết kiệm, đầu tư, bảo hiểm) một cách hiệu quả hơn bằng cách xem xét các yếu tố tâm lý của người dùng. Ví dụ, thiết kế giao diện trực quan, đơn giản, sử dụng khung tham chiếu phù hợp, hoặc tích hợp các yếu tố khích lệ nhẹ nhàng (nudge) để khuyến khích người dùng đưa ra các quyết định tài chính có lợi cho bản thân.

Sự khác biệt cốt lõi nằm ở giả định về hành vi con người. Tài chính truyền thống dựa trên giả định về tính lý trí và tối đa hóa lợi ích, trong khi tài chính hành vi thừa nhận và nghiên cứu ảnh hưởng của yếu tố tâm lý, cảm xúc và các thiên kiến nhận thức đến quyết định tài chính.

Hiệu ứng sở hữu là thiên kiến khiến người ta định giá cao hơn những gì họ sở hữu, đơn giản vì họ đã sở hữu chúng.

Hành vi bầy đàn là hiện tượng nhà đầu tư có xu hướng bắt chước hành động của số đông, mua vào khi thị trường tăng và bán ra khi thị trường giảm, mà không dựa trên phân tích thông tin hoặc đánh giá giá trị thực tế của tài sản. Điều này có thể khuếch đại biến động thị trường và tạo ra bong bóng hoặc khủng hoảng.

Hàm giá trị trong lý thuyết triển vọng có hình dạng chữ 'S' không đối xứng. Nó lõm trong miền lợi nhuận (giảm dần độ thỏa dụng khi lợi nhuận tăng thêm) và lồi trong miền thua lỗ (giảm dần mức độ khó chịu khi thua lỗ tăng thêm), và dốc hơn ở miền thua lỗ, phản ánh việc con người cảm nhận thua lỗ đau đớn hơn lợi nhuận cùng giá trị.

Lý thuyết triển vọng, được Kahneman và Tversky phát triển, cho rằng con người có xu hướng né tránh rủi ro khi đối diện với khả năng lợi nhuận, nhưng lại tìm kiếm rủi ro khi đối diện với khả năng thua lỗ, và cảm nhận thua lỗ mạnh hơn lợi nhuận cùng giá trị.

Mặc dù trực giác có thể hữu ích trong một số tình huống, việc quá phụ thuộc vào trực giác trong quyết định tài chính có thể nguy hiểm vì trực giác dễ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố tâm lý chủ quan như thiên kiến nhận thức, cảm xúc, và heuristic. Điều này có thể dẫn đến các quyết định không dựa trên phân tích lý trí và thông tin khách quan, gây ra hậu quả tiêu cực về tài chính.

Việc thấy giá gốc 1 triệu (mốc neo ban đầu) khiến người mua cảm thấy giá 500 nghìn là rẻ, dù có thể giá trị thực tế của chiếc áo khoác không tương xứng với 500 nghìn hoặc người mua thực sự không cần đến nó. Các lựa chọn khác không liên quan trực tiếp đến hiệu ứng mỏ neo.

Hàm trọng số xác suất trong lý thuyết triển vọng mô tả cách con người bóp méo xác suất thực tế khi ra quyết định. Thông thường, con người có xu hướng đánh giá quá cao xác suất thấp (ví dụ: xác suất trúng xổ số) và đánh giá thấp xác suất cao (ví dụ: xác suất không bị tai nạn giao thông), dẫn đến các quyết định không tối ưu dựa trên xác suất khách quan.

Đa dạng hóa danh mục đầu tư là một chiến lược quản lý rủi ro hợp lý và là một nguyên tắc cơ bản của tài chính truyền thống, không phải là một thiên kiến hành vi. Các lựa chọn khác đều là ví dụ về thiên kiến hành vi: thiên kiến vị thế (disposition effect), hành vi bầy đàn (herding), và quá tự tin (overconfidence).

Mặc dù đa dạng hóa danh mục đầu tư là một chiến lược quản lý rủi ro chung, nó đặc biệt hữu ích để giảm thiểu hậu quả của thiên kiến quá tự tin. Khi nhà đầu tư quá tự tin, họ có thể tập trung đầu tư vào một vài cổ phiếu mà họ tin là 'chắc thắng'. Đa dạng hóa giúp phân tán rủi ro và giảm thiểu thiệt hại nếu những dự đoán quá tự tin của họ sai lầm.

Nudge là một khái niệm trong tài chính hành vi và kinh tế học hành vi, sử dụng hiểu biết về tâm lý con người để thiết kế môi trường lựa chọn sao cho mọi người dễ dàng đưa ra các quyết định có lợi cho bản thân hơn mà không hạn chế quyền tự do lựa chọn của họ. Ví dụ phổ biến là việc tự động đăng ký vào chương trình tiết kiệm hưu trí (opt-out) thay vì yêu cầu đăng ký (opt-in).

Tài chính hành vi nghiên cứu ảnh hưởng của tâm lý con người đến quyết định tài chính, trái ngược với giả định về tính lý trí hoàn toàn trong tài chính truyền thống.

Hạch toán tinh thần là xu hướng tự nhiên của con người trong việc phân loại tiền bạc thành các danh mục khác nhau (ví dụ: tiền lương, tiền thưởng, tiền tiết kiệm) và đối xử với chúng khác nhau, mặc dù về mặt kinh tế, tiền bạc là có thể thay thế lẫn nhau.

Quá tự tin khiến nhà đầu tư đánh giá cao khả năng và kiến thức của bản thân, dẫn đến việc giao dịch quá mức (vì tin rằng mình có thể 'đánh bại thị trường') và chịu chi phí giao dịch không cần thiết, làm giảm lợi nhuận ròng.

Thiên kiến lạc quan là xu hướng nhìn nhận tương lai một cách tích cực hơn thực tế, tin rằng bản thân ít gặp rủi ro hơn người khác. Trong tài chính, nó có thể khiến nhà đầu tư đánh giá thấp rủi ro của các khoản đầu tư và kỳ vọng lợi nhuận quá cao, dẫn đến các quyết định mạo hiểm không cần thiết.

Tính sẵn có là một heuristic (quy tắc đơn giản) trong đó con người đánh giá xác suất hoặc tần suất của một sự kiện dựa trên mức độ dễ dàng mà các ví dụ về sự kiện đó xuất hiện trong tâm trí, dẫn đến việc đánh giá quá cao những sự kiện gây ấn tượng mạnh, gần đây hoặc thường xuyên được nhắc đến.

Tài chính hành vi thừa nhận và nghiên cứu vai trò quan trọng của cảm xúc trong việc ra quyết định tài chính. Cảm xúc như sợ hãi, tham lam, hối tiếc có thể dẫn đến các quyết định không tối ưu và đi ngược lại với lợi ích kinh tế.

Tránh mất mát là một nguyên tắc trung tâm của lý thuyết triển vọng, cho rằng con người cảm nhận nỗi đau từ thua lỗ mạnh hơn niềm vui từ lợi nhuận có cùng giá trị tuyệt đối. Ví dụ, nỗi đau từ việc mất 100 đô la thường lớn hơn niềm vui từ việc kiếm được 100 đô la.

Thiên kiến vị thế khiến nhà đầu tư có xu hướng bán cổ phiếu thắng lợi quá sớm và giữ cổ phiếu thua lỗ quá lâu. Để khắc phục, việc đặt ra các nguyên tắc bán khách quan (stop-loss và take-profit) giúp loại bỏ yếu tố cảm xúc và đưa ra quyết định dựa trên kế hoạch đã định trước, thay vì bị chi phối bởi hy vọng và sợ hãi.

Thiên kiến xác nhận khiến nhà đầu tư có xu hướng chỉ tìm kiếm và tin vào thông tin củng cố niềm tin hoặc quyết định đã có, dẫn đến bỏ qua hoặc giảm giá trị các thông tin trái chiều, gây ra quyết định đầu tư lệch lạc.

Từ góc độ tài chính hành vi, việc để cảm xúc (ví dụ: sợ hãi, tham lam) chi phối quyết định đầu tư được coi là phi lý trí vì nó thường dẫn đến các quyết định không tối ưu, đi ngược lại với mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận và quản lý rủi ro một cách hiệu quả. Các lựa chọn khác đều là hành vi hợp lý hoặc trung lập.

Heuristic là các quy tắc đơn giản hóa hoặc lối tắt tinh thần mà con người sử dụng để giải quyết vấn đề hoặc ra quyết định nhanh chóng, đặc biệt trong các tình huống phức tạp hoặc không chắc chắn. Mặc dù heuristic có thể hiệu quả trong nhiều trường hợp, chúng cũng có thể dẫn đến các thiên kiến nhận thức và sai lầm trong quyết định.

Mục tiêu cốt lõi của tài chính hành vi không phải là bác bỏ tài chính truyền thống, mà là bổ sung và mở rộng nó bằng cách đưa yếu tố tâm lý con người vào phân tích. Mục tiêu là hiểu rõ hơn về các thiên kiến, cảm xúc, và heuristic ảnh hưởng đến quyết định tài chính, từ đó giúp nhà đầu tư và các nhà hoạch định chính sách đưa ra quyết định thông minh và hiệu quả hơn.