Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Kinh tế công cộng – Đề 3

Nguyên tắc 'người hưởng lợi trả tiền' (benefit principle) cho rằng việc đóng thuế nên liên kết trực tiếp với lợi ích mà người nộp thuế nhận được từ các dịch vụ công. Ví dụ, thuế xăng có thể được coi là tuân theo nguyên tắc này vì người lái xe sử dụng đường xá và do đó nên đóng góp vào việc bảo trì đường xá.

Độc quyền tự nhiên (natural monopoly) thường có chi phí bình quân giảm dần theo quy mô sản xuất. Chính phủ can thiệp (thường là bằng cách quy định giá hoặc quốc hữu hóa) để ngăn chặn doanh nghiệp độc quyền tối đa hóa lợi nhuận bằng cách giảm sản lượng và tăng giá, nhằm đạt được mức giá và sản lượng hiệu quả hơn cho xã hội.

Bảo hiểm thất nghiệp (unemployment insurance) thường được cung cấp bởi chính phủ do các vấn đề như thông tin bất cân xứng (adverse selection và moral hazard) khiến thị trường bảo hiểm tư nhân hoạt động kém hiệu quả hoặc không cung cấp đủ bảo hiểm thất nghiệp.

Nguyên tắc 'công bằng theo chiều dọc' (vertical equity) trong thuế khóa cho rằng những người có khả năng đóng thuế khác nhau (thường được đo bằng thu nhập hoặc tài sản) nên đóng góp khác nhau vào ngân sách nhà nước, thường là người có thu nhập cao hơn nên trả thuế nhiều hơn.

Hàng hóa hỗn hợp (club good) có tính loại trừ (có thể ngăn người không trả tiền sử dụng) nhưng không cạnh tranh (việc một người sử dụng không làm giảm lượng hàng hóa cho người khác, ít nhất là đến một mức độ nào đó). Dịch vụ truyền hình cáp là một ví dụ điển hình vì nhà cung cấp có thể loại trừ người không trả tiền, nhưng việc một người xem không ảnh hưởng đến khả năng xem của người khác (trong giới hạn nhất định của băng thông).

Chính sách tài khóa mở rộng (expansionary fiscal policy) nhằm kích thích tăng trưởng kinh tế bằng cách tăng tổng cầu. Tăng lãi suất là công cụ của chính sách tiền tệ thắt chặt, không phải chính sách tài khóa mở rộng.

Thất bại chính phủ (government failure) xảy ra khi sự can thiệp của chính phủ vào thị trường không đạt được mục tiêu cải thiện hiệu quả hoặc công bằng, mà thậm chí có thể làm cho tình hình trở nên tồi tệ hơn so với khi không có sự can thiệp.

Thuế có hai mục tiêu chính: (1) huy động nguồn lực tài chính để chính phủ chi tiêu cho các hoạt động công (tài trợ ngân sách) và (2) điều chỉnh hành vi kinh tế của cá nhân và doanh nghiệp để đạt được các mục tiêu xã hội (ví dụ: thuế đánh vào thuốc lá để giảm tiêu thụ).

Để khuyến khích tiêu thụ hàng hóa có ngoại ứng tích cực (như giáo dục, tiêm chủng), chính phủ có thể sử dụng trợ cấp để giảm chi phí cho người tiêu dùng hoặc nhà sản xuất, làm cho hàng hóa trở nên hấp dẫn hơn và tăng mức tiêu thụ lên mức hiệu quả xã hội.

Cá trong đại dương là tài sản chung (common-pool resource). Nó có tính cạnh tranh (nếu một người bắt nhiều cá hơn, những người khác sẽ bắt được ít hơn) nhưng không có tính loại trừ (khó khăn hoặc tốn kém để ngăn người khác đánh bắt cá).

Ngoại ứng tiêu cực (tác động ngoại lai tiêu cực) xảy ra khi hoạt động kinh tế gây ra chi phí cho những người không trực tiếp tham gia vào giao dịch đó, ví dụ như ô nhiễm môi trường do sản xuất công nghiệp.

Chính sách tiền tệ (monetary policy) là công cụ điều hành kinh tế vĩ mô thông qua việc kiểm soát cung tiền và lãi suất, thường được thực hiện bởi ngân hàng trung ương. Chính sách tài khóa (fiscal policy) sử dụng thuế và chi tiêu công, là một bộ phận khác của chính sách kinh tế vĩ mô.

Lý thuyết lựa chọn công (public choice theory) áp dụng các nguyên tắc kinh tế học (như hành vi tối đa hóa lợi ích cá nhân) để phân tích hành vi của các chủ thể trong khu vực công, bao gồm các nhà chính trị, quan chức, cử tri và các nhóm lợi ích, nhằm hiểu rõ hơn về quá trình ra quyết định chính trị và kinh tế công cộng.

Hàng hóa công cộng có hai đặc điểm chính: không loại trừ (không thể ngăn người khác sử dụng) và không cạnh tranh (việc một người sử dụng không làm giảm lượng hàng hóa cho người khác).

Thuế lũy thoái (regressive tax) là loại thuế mà tỷ lệ thuế trên thu nhập giảm khi thu nhập của người nộp thuế tăng. Ví dụ, thuế tiêu thụ có thể là thuế lũy thoái vì người nghèo có xu hướng chi tiêu tỷ lệ thu nhập lớn hơn cho hàng tiêu dùng so với người giàu.

Thuế thu nhập cá nhân (income tax) thường được thiết kế là thuế lũy tiến, nghĩa là tỷ lệ thuế tăng lên khi thu nhập của người nộp thuế tăng, nhằm mục tiêu tái phân phối thu nhập và đảm bảo công bằng.

Các chức năng chính của chính phủ trong kinh tế thị trường thường bao gồm phân bổ nguồn lực, ổn định kinh tế và tái phân phối thu nhập. Tối đa hóa lợi nhuận cho doanh nghiệp nhà nước không phải là chức năng chính, mà mục tiêu của doanh nghiệp nhà nước thường nên phù hợp với lợi ích công cộng.

Thuế Pigou (thuế ngoại ứng) là một biện pháp kinh tế công cộng để điều chỉnh ngoại ứng tiêu cực bằng cách đánh thuế vào hoạt động gây ra ngoại ứng, làm tăng chi phí và giảm mức độ hoạt động đó.

Ngoại ứng tích cực (tác động ngoại lai tích cực) xảy ra khi hoạt động kinh tế tạo ra lợi ích cho những người không trực tiếp tham gia vào giao dịch đó. Tiêm chủng phòng bệnh không chỉ bảo vệ người được tiêm mà còn giảm nguy cơ lây lan bệnh cho cộng đồng, tạo ra lợi ích xã hội rộng lớn.

Hệ thống thuế hai bậc thường đề cập đến sự phân biệt giữa thuế trực thu (thuế đánh trực tiếp vào thu nhập hoặc tài sản, ví dụ: thuế thu nhập cá nhân) và thuế gián thu (thuế đánh vào hàng hóa và dịch vụ, ví dụ: VAT). Sự phân biệt này quan trọng trong việc phân tích tác động phân phối và hiệu quả của hệ thống thuế.

Kinh tế công cộng tập trung vào hoạt động kinh tế của chính phủ, bao gồm thu thuế, chi tiêu công, và các chính sách kinh tế vĩ mô.

Thất bại thị trường là tình huống thị trường tự do không dẫn đến kết quả hiệu quả Pareto, đòi hỏi sự can thiệp của chính phủ để cải thiện.

Hiệu quả Pareto (Pareto efficiency) là trạng thái phân bổ nguồn lực mà tại đó không thể thực hiện bất kỳ sự thay đổi nào để làm cho ít nhất một người tốt hơn mà không làm cho bất kỳ ai khác trở nên tồi tệ hơn. Đây là tiêu chuẩn quan trọng trong kinh tế phúc lợi để đánh giá hiệu quả kinh tế.

Thâm hụt ngân sách (budget deficit) xảy ra khi tổng chi tiêu của chính phủ vượt quá tổng thu nhập (chủ yếu từ thuế) trong một khoảng thời gian nhất định, thường là một năm tài chính.

Chi tiêu chính phủ bao gồm nhiều khoản mục khác nhau, từ cung cấp hàng hóa công cộng (quốc phòng, đường xá), dịch vụ công (giáo dục, y tế), đến các khoản chuyển giao thu nhập (trợ cấp thất nghiệp, lương hưu).

Phân tích chi phí - lợi ích (cost-benefit analysis) trong kinh tế công cộng tập trung vào lợi ích và chi phí xã hội của dự án công, bao gồm cả ngoại ứng. Lợi nhuận kế toán của doanh nghiệp tư nhân không phải là yếu tố chính được xem xét trong phân tích này, trừ khi nó phản ánh lợi ích hoặc chi phí xã hội.

Vốn con người (human capital) đề cập đến kỹ năng, kiến thức, kinh nghiệm và sức khỏe của người lao động, những yếu tố này làm tăng năng suất lao động và góp phần vào tăng trưởng kinh tế. Đầu tư vào giáo dục và y tế là đầu tư vào vốn con người.

Vấn đề 'người ăn không' (free-rider problem) xảy ra khi người dân hưởng lợi từ hàng hóa công cộng mà không phải trả tiền cho nó, do tính không loại trừ của hàng hóa công cộng. Điều này dẫn đến việc thị trường tự do cung cấp không đủ hàng hóa công cộng.

Điện thoại di động là hàng hóa tư nhân vì nó có tính loại trừ (chỉ người trả tiền mới được sử dụng) và tính cạnh tranh (số lượng điện thoại có hạn).

Chính sách tài khóa (fiscal policy) là việc chính phủ sử dụng thuế và chi tiêu công để tác động đến nền kinh tế vĩ mô, bao gồm tổng cầu, sản lượng, việc làm và lạm phát.