Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Cơ sở sinh thái học – Đề 13

Đa dạng hệ sinh thái đề cập đến sự khác biệt và phong phú của các kiểu hệ sinh thái (ví dụ: rừng, đồng cỏ, hồ, sông,...) trong một khu vực địa lý cụ thể hoặc trên toàn cầu. Nó bao gồm sự đa dạng về môi trường sống, quần xã sinh vật và các quá trình sinh thái.

Đường cong tăng trưởng hình chữ S mô tả sự tăng trưởng thực tế của quần thể trong môi trường có giới hạn. Ban đầu, quần thể tăng trưởng nhanh (giai đoạn tăng trưởng theo cấp số nhân), nhưng sau đó tốc độ tăng trưởng chậm lại khi quần thể tiến gần đến sức chứa môi trường (K), và cuối cùng ổn định quanh mức sức chứa đó.

Sức chứa môi trường (K) là số lượng cá thể tối đa của một loài mà một môi trường cụ thể có thể hỗ trợ một cách bền vững trong thời gian dài, dựa trên nguồn tài nguyên có sẵn (thức ăn, nước, nơi ở,...) và các yếu tố giới hạn khác.

Quần thể sinh vật được định nghĩa là một nhóm các cá thể cùng loài sinh sống trong cùng một khu vực địa lý vào một thời điểm nhất định, có khả năng giao phối và sinh sản.

Vùng ven bờ (littoral zone) là khu vực gần bờ biển, hồ hoặc sông, nơi ánh sáng mặt trời có thể chiếu xuống đáy. Do có đủ ánh sáng và chất dinh dưỡng từ đất liền, vùng ven bờ thường có năng suất sơ cấp (quang hợp của thực vật thủy sinh và tảo) cao nhất trong hệ sinh thái dưới nước.

Ổ sinh thái không chỉ là nơi ở của loài mà còn bao gồm tất cả các mối quan hệ và tương tác của loài đó với môi trường sống, bao gồm cả vai trò chức năng của nó trong hệ sinh thái (ví dụ: loài đó ăn gì, bị ăn bởi loài nào, ảnh hưởng đến các yếu tố môi trường ra sao).

Vật chất (như carbon, nitơ, phốt pho, nước) tuần hoàn trong hệ sinh thái thông qua các chu trình sinh địa hóa. Năng lượng thì không tuần hoàn; nó chảy một chiều qua hệ sinh thái (từ mặt trời, qua sinh vật sản xuất, sinh vật tiêu thụ, đến sinh vật phân hủy), và cuối cùng bị mất đi dưới dạng nhiệt.

Sinh vật sản xuất là các sinh vật tự dưỡng, có khả năng tự tổng hợp chất hữu cơ từ chất vô cơ thông qua quá trình quang hợp hoặc hóa tổng hợp. Thực vật là ví dụ điển hình của sinh vật sản xuất.

Sinh vật phân hủy (như vi khuẩn, nấm) đóng vai trò quan trọng trong việc phân giải xác sinh vật và chất thải hữu cơ thành các chất vô cơ đơn giản (như muối khoáng, CO2, nước), trả lại chúng cho môi trường để các sinh vật sản xuất có thể tái sử dụng, đảm bảo chu trình vật chất trong hệ sinh thái.

Cạnh tranh khác loài xảy ra giữa các loài khác nhau khi chúng cùng sử dụng một nguồn tài nguyên hạn chế. Sư tử và linh cẩu là hai loài khác nhau, nhưng chúng cạnh tranh để giành xác mồi, thể hiện mối quan hệ cạnh tranh khác loài.

Mục tiêu chính của bảo tồn đa dạng sinh học là duy trì sự đa dạng của sự sống trên Trái Đất, bao gồm bảo vệ loài, hệ sinh thái, và các quá trình sinh thái. Khai thác tối đa tài nguyên thiên nhiên để phát triển kinh tế, nếu không được quản lý bền vững, có thể gây suy giảm đa dạng sinh học và không phải là mục tiêu của bảo tồn.

Phương pháp đánh dấu bắt lại (mark-recapture) là phương pháp phổ biến để ước tính kích thước quần thể động vật di động. Các cá thể được bắt, đánh dấu, thả lại, sau đó bắt lại một lần nữa. Tỷ lệ cá thể đánh dấu trong lần bắt lại thứ hai được sử dụng để ước tính tổng kích thước quần thể.

Chu trình phốt pho khác với chu trình carbon, nitơ và nước ở chỗ nó không có pha khí quyển đáng kể. Phốt pho chủ yếu tồn tại trong đất, đá và trầm tích, và chu trình của nó diễn ra chủ yếu trong hệ sinh thái trên cạn và dưới nước, thông qua quá trình phong hóa, hấp thụ bởi thực vật, chuyển qua chuỗi thức ăn, và phân hủy.

Cạnh tranh xảy ra khi các loài có nhu cầu về nguồn tài nguyên (thức ăn, nơi ở, ánh sáng, nước,...) giống nhau và nguồn tài nguyên trở nên hạn chế. Nếu ổ sinh thái của các loài trùng lặp, chúng sẽ cạnh tranh để giành lấy nguồn tài nguyên đó.

Trong rừng mưa nhiệt đới, tầng tán rừng phía trên rất dày đặc, che khuất phần lớn ánh sáng mặt trời. Do đó, ánh sáng thường là yếu tố giới hạn chính đối với sự phát triển của thực vật tầng đáy (thực vật sống dưới tán rừng).

Quan hệ cộng sinh là mối quan hệ tương hỗ giữa hai loài sinh vật, trong đó cả hai loài đều có lợi (hội sinh), hoặc một loài có lợi và loài kia không bị ảnh hưởng (hợp tác), hoặc cả hai loài cùng có lợi (cộng sinh chặt chẽ).

Taiga, hay còn gọi là rừng lá kim phương Bắc, là biom đặc trưng bởi khí hậu lạnh giá, mùa đông dài và lạnh, mùa hè ngắn và mát mẻ. Rừng ở đây chủ yếu là các loài cây lá kim như thông, tùng, bách.

Trong tháp sinh thái (tháp số lượng, tháp sinh khối, tháp năng lượng), bậc đáy luôn là bậc của sinh vật sản xuất (thực vật, tảo, vi khuẩn quang hợp). Đây là bậc có sinh khối và số lượng cá thể lớn nhất, cung cấp năng lượng và chất dinh dưỡng cho toàn bộ hệ sinh thái.

Yếu tố giới hạn là bất kỳ yếu tố nào trong môi trường có thể hạn chế sự tăng trưởng, sinh sản hoặc phân bố của quần thể. Nguồn thức ăn, không gian sống và dịch bệnh đều có thể là yếu tố giới hạn. Khí hậu thuận lợi không phải là yếu tố giới hạn mà là điều kiện thuận lợi cho sự phát triển.

Diễn thế nguyên sinh bắt đầu ở những khu vực hoàn toàn trống trơn, chưa có sinh vật sống hoặc đất, ví dụ như đá trần sau núi lửa phun trào hoặc băng tan. Diễn thế thứ sinh xảy ra sau khi một hệ sinh thái đã bị phá hủy hoặc xáo trộn (ví dụ: sau cháy rừng, lũ lụt).

Loài chỉ thị sinh học là những loài sinh vật có độ nhạy cảm cao với các thay đổi của môi trường. Sự có mặt, số lượng hoặc tình trạng sức khỏe của chúng có thể cung cấp thông tin về chất lượng môi trường. Địa y rất nhạy cảm với ô nhiễm không khí, đặc biệt là SO2, nên thường được sử dụng làm loài chỉ thị ô nhiễm không khí.

Hệ sinh thái bao gồm quần xã sinh vật (các sinh vật sống) và môi trường vô sinh (vật lý và hóa học) của chúng, cùng với các tương tác giữa chúng.

Quang hợp là quá trình mà thực vật và tảo sử dụng năng lượng ánh sáng mặt trời để chuyển đổi CO2 và nước thành glucose (đường) và oxy. Do đó, quang hợp giúp loại bỏ CO2 khỏi khí quyển và cố định carbon vào sinh khối thực vật.

Phú dưỡng hóa là hiện tượng nồng độ dinh dưỡng (đặc biệt là nitơ và phốt pho) tăng cao trong nước, thường do ô nhiễm từ phân bón và nước thải. Điều này dẫn đến sự bùng nổ tảo, khi tảo chết và phân hủy sẽ tiêu thụ lượng lớn oxy trong nước, gây ra tình trạng thiếu oxy (hypoxia hoặc anoxia), ảnh hưởng tiêu cực đến các sinh vật khác trong hồ.

Theo quy luật 10%, chỉ có khoảng 10% năng lượng được chuyển từ bậc dinh dưỡng này lên bậc dinh dưỡng cao hơn. Phần lớn năng lượng bị mất đi dưới dạng nhiệt trong quá trình trao đổi chất và hoạt động sống.

Biến đổi khí hậu chủ yếu liên quan đến các thay đổi trong hệ thống khí hậu Trái Đất do hoạt động của con người, dẫn đến các hậu quả như nước biển dâng, thời tiết cực đoan (bão, lũ lụt, hạn hán), và mất môi trường sống. Động đất là hiện tượng địa chất tự nhiên, không trực tiếp gây ra bởi biến đổi khí hậu.

Yếu tố vô sinh là các yếu tố vật lý và hóa học không sống của môi trường. Ánh sáng mặt trời là một yếu tố vật lý quan trọng ảnh hưởng đến hệ sinh thái.

Trong quan hệ ký sinh, sinh vật ký sinh (parasite) có lợi vì nó sống nhờ vào vật chủ (host) và lấy chất dinh dưỡng từ vật chủ. Vật chủ bị hại hoặc bị suy yếu do bị ký sinh trùng tấn công.

Cố định nitơ là quá trình quan trọng trong chu trình nitơ, chuyển đổi nitơ phân tử (N2) từ khí quyển thành các dạng nitơ hữu cơ hoặc vô cơ mà sinh vật có thể sử dụng được, thường là amoniac (NH3) hoặc amoni (NH4+).

Quan hệ hội sinh (commensalism) là mối quan hệ tương tác giữa hai loài, trong đó một loài có lợi (được lợi về thức ăn, nơi ở, phương tiện di chuyển,...) còn loài kia không bị ảnh hưởng, không lợi cũng không hại.