Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Thị trường và định chế tài chính – Đề 15

Mục tiêu hàng đầu của quản lý rủi ro là bảo vệ sự an toàn và ổn định của định chế tài chính, không phải tối đa hóa lợi nhuận bằng mọi giá. Các mục tiêu khác như bảo vệ vốn, đảm bảo thanh toán, ổn định hoạt động và tuân thủ quy định đều quan trọng hơn việc theo đuổi lợi nhuận bất chấp rủi ro.

Thị trường chứng khoán đóng vai trò quan trọng trong việc huy động vốn cho doanh nghiệp, tạo tính thanh khoản cho các khoản đầu tư và cung cấp thông tin về doanh nghiệp. Tuy nhiên, thị trường chứng khoán không đảm bảo lợi nhuận cho tất cả nhà đầu tư; đầu tư chứng khoán luôn tiềm ẩn rủi ro và lợi nhuận không được đảm bảo.

Chính phủ phát hành trái phiếu để vay vốn từ công chúng và các nhà đầu tư khác, chủ yếu để tài trợ cho các khoản chi tiêu của chính phủ, đặc biệt là khi ngân sách bị thâm hụt hoặc để huy động vốn cho các dự án đầu tư công như xây dựng cơ sở hạ tầng.

Khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008 bắt nguồn từ sự sụp đổ của thị trường bất động sản nhà ở tại Mỹ, đặc biệt là các khoản vay thế chấp dưới chuẩn (subprime mortgage). Bong bóng bất động sản vỡ dẫn đến sự sụp đổ của các tổ chức tài chính lớn và lan rộng ra toàn cầu.

Thị trường vốn là thị trường giao dịch các công cụ tài chính dài hạn (thường trên một năm) như cổ phiếu và trái phiếu. Thị trường ngoại hối (foreign exchange market) là thị trường giao dịch tiền tệ, không thuộc thị trường vốn.

Bong bóng tài sản xảy ra khi giá của một loại tài sản (ví dụ cổ phiếu, bất động sản) tăng nhanh và phi lý, vượt xa giá trị nội tại của nó. Sự tăng giá này thường được thúc đẩy bởi tâm lý đám đông, kỳ vọng giá sẽ tiếp tục tăng cao hơn nữa, dẫn đến đầu cơ quá mức. Khi bong bóng 'vỡ', giá tài sản có thể giảm mạnh và gây ra khủng hoảng tài chính.

Rủi ro đạo đức xảy ra khi một bên (thường là người đi vay hoặc người được bảo hiểm) có thể thay đổi hành vi theo hướng rủi ro hơn sau khi giao dịch hoặc hợp đồng được thực hiện, do biết rằng bên kia (người cho vay hoặc công ty bảo hiểm) sẽ chịu một phần hậu quả.

Thị trường tài chính hiệu quả ở mức độ vừa phải (semi-strong form efficiency) là thị trường mà giá cả chứng khoán phản ánh nhanh chóng và đầy đủ tất cả các thông tin công khai có sẵn, như báo cáo tài chính, tin tức kinh tế, phân tích ngành, v.v.

Đường cong lợi suất là đồ thị thể hiện mối quan hệ giữa lợi suất của trái phiếu (thường là trái phiếu chính phủ) và kỳ hạn đáo hạn của chúng, tại một thời điểm nhất định. Hình dạng của đường cong lợi suất có thể cung cấp thông tin về kỳ vọng của thị trường về lãi suất và tăng trưởng kinh tế trong tương lai.

Thông tin bất cân xứng, khi một bên trong giao dịch có nhiều thông tin hơn bên kia, có thể gây ra các vấn đề như lựa chọn đối nghịch (adverse selection) và rủi ro đạo đức (moral hazard). Điều này làm giảm hiệu quả của thị trường vì các giao dịch có thể không diễn ra hoặc diễn ra với điều khoản bất lợi.

Quỹ đầu tư mạo hiểm chuyên cung cấp vốn cho các công ty mới thành lập hoặc đang trong giai đoạn phát triển ban đầu, đặc biệt là các công ty có ý tưởng sáng tạo và tiềm năng tăng trưởng nhanh. Đây là loại hình đầu tư rủi ro cao nhưng cũng có khả năng mang lại lợi nhuận lớn.

Lãi suất chiết khấu là lãi suất mà ngân hàng trung ương (ví dụ Ngân hàng Nhà nước Việt Nam) áp dụng khi cho các ngân hàng thương mại vay tiền trực tiếp, thường là để đáp ứng nhu cầu thanh khoản ngắn hạn. Đây là một công cụ chính sách tiền tệ quan trọng.

Thị trường sơ cấp là nơi các chứng khoán mới phát hành lần đầu được bán trực tiếp từ nhà phát hành đến nhà đầu tư. Thị trường thứ cấp là nơi các chứng khoán đã phát hành được giao dịch giữa các nhà đầu tư.

Rủi ro hệ thống (hay rủi ro thị trường) là rủi ro ảnh hưởng đến toàn bộ thị trường hoặc một phần lớn thị trường, không thể loại bỏ bằng cách đa dạng hóa danh mục đầu tư. Rủi ro lãi suất, rủi ro lạm phát, rủi ro suy thoái kinh tế là các ví dụ về rủi ro hệ thống.

Nghiệp vụ thị trường mở là việc ngân hàng trung ương mua hoặc bán chứng khoán chính phủ trên thị trường thứ cấp. Khi ngân hàng trung ương mua chứng khoán, họ bơm tiền vào nền kinh tế, làm tăng lượng tiền cung ứng. Ngược lại, khi bán chứng khoán, họ rút tiền ra khỏi nền kinh tế, làm giảm lượng tiền cung ứng.

Chức năng cốt lõi của thị trường tài chính là luân chuyển vốn hiệu quả trong nền kinh tế. Bằng cách kết nối người tiết kiệm và người đi vay, thị trường tài chính đảm bảo vốn được sử dụng hiệu quả nhất cho đầu tư và phát triển kinh tế.

Rủi ro hoạt động là rủi ro phát sinh từ các sai sót trong quy trình nội bộ, hệ thống công nghệ, yếu tố con người hoặc các sự kiện bên ngoài. Lỗi hệ thống IT, gian lận nội bộ, thiên tai, dịch bệnh đều là các ví dụ về rủi ro hoạt động có thể gây tổn thất cho ngân hàng.

Mục tiêu chính của chính sách tiền tệ thường là duy trì sự ổn định giá cả (thông qua kiểm soát lạm phát) và hỗ trợ tăng trưởng kinh tế bền vững, tạo công ăn việc làm. Các mục tiêu khác có thể bao gồm ổn định tỷ giá hối đoái hoặc ổn định thị trường tài chính, nhưng thường được xem là thứ yếu so với hai mục tiêu chính trên.

Công cụ phái sinh là các hợp đồng tài chính có giá trị phụ thuộc vào giá trị của một tài sản cơ sở khác. Chúng được sử dụng chủ yếu để quản lý rủi ro (ví dụ, bảo hiểm rủi ro biến động giá) hoặc để đầu cơ (kiếm lợi nhuận từ dự đoán biến động giá).

Định chế tài chính trung gian (financial intermediary) đóng vai trò trung gian giữa người gửi tiền và người vay tiền. Quỹ tương hỗ là một ví dụ, họ tập hợp vốn từ nhiều nhà đầu tư nhỏ lẻ và đầu tư vào các loại tài sản khác nhau.

Vai trò 'người cho vay cuối cùng' của ngân hàng trung ương là cung cấp nguồn vốn khẩn cấp cho các ngân hàng thương mại khi họ gặp khủng hoảng thanh khoản, đặc biệt trong tình huống hệ thống tài chính có nguy cơ đổ vỡ. Ngân hàng trung ương chỉ can thiệp khi các ngân hàng không thể vay vốn từ thị trường liên ngân hàng hoặc các nguồn khác.

Rủi ro thanh khoản là rủi ro một ngân hàng không có đủ khả năng thanh toán các nghĩa vụ ngắn hạn của mình, ví dụ như trả tiền gửi cho khách hàng hoặc thanh toán các khoản nợ đến hạn. Điều này xảy ra khi ngân hàng thiếu tiền mặt hoặc tài sản dễ dàng chuyển đổi thành tiền mặt.

Hệ thống thanh toán bù trừ đóng vai trò trung gian quan trọng trong các giao dịch tài chính, đặc biệt là trên thị trường chứng khoán và thị trường phái sinh. Nó giúp đơn giản hóa quá trình thanh toán, giảm thiểu rủi ro đối tác (rủi ro một bên không thực hiện nghĩa vụ thanh toán) và tăng hiệu quả hoạt động của thị trường.

Ngân hàng thương mại hoạt động dựa trên nguyên tắc trung gian tài chính, huy động vốn từ người gửi tiền và cho vay lại với lãi suất cao hơn, tạo ra lợi nhuận từ chênh lệch này.

Định chế tài chính phi ngân hàng bao gồm các tổ chức tài chính cung cấp các dịch vụ tài chính tương tự ngân hàng nhưng không phải là ngân hàng thương mại truyền thống. Ví dụ như công ty bảo hiểm, quỹ hưu trí, công ty tài chính, quỹ đầu tư, v.v. Ngân hàng thương mại là định chế tài chính ngân hàng, phân biệt với nhóm phi ngân hàng.

Lựa chọn đối nghịch là một vấn đề thông tin bất cân xứng xảy ra TRƯỚC khi giao dịch. Nó phát sinh khi người bán (hoặc người đi vay) có nhiều thông tin hơn người mua (hoặc người cho vay) về chất lượng của sản phẩm hoặc rủi ro của khoản vay, dẫn đến việc người mua/người cho vay có xu hướng lựa chọn phải những đối tượng 'xấu' hoặc rủi ro hơn.

Thị trường tiền tệ là thị trường cho các khoản vay và cho vay ngắn hạn (thường dưới một năm). Các công cụ giao dịch trên thị trường này có đặc điểm là kỳ hạn ngắn, rủi ro vỡ nợ thấp và dễ dàng chuyển đổi thành tiền mặt (tính thanh khoản cao).

Tỷ lệ dự trữ bắt buộc là tỷ lệ phần trăm tiền gửi mà các ngân hàng thương mại phải giữ lại tại ngân hàng trung ương và không được phép cho vay. Thay đổi tỷ lệ này là một công cụ để ngân hàng trung ương điều chỉnh lượng tiền cung ứng, ảnh hưởng đến khả năng cho vay và tạo tiền của hệ thống ngân hàng.

Ngân hàng đầu tư (investment bank) chuyên cung cấp các dịch vụ tài chính phức tạp như bảo lãnh phát hành chứng khoán, tư vấn M&A, quản lý tài sản cho doanh nghiệp lớn và chính phủ. Ngân hàng thương mại (commercial bank) tập trung vào các dịch vụ ngân hàng truyền thống như nhận tiền gửi, cho vay, thanh toán cho cá nhân và doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Trong hầu hết các quốc gia, ngân hàng trung ương (ví dụ Ngân hàng Nhà nước Việt Nam) và Ủy ban Chứng khoán (ví dụ Ủy ban Chứng khoán Nhà nước) là các cơ quan chính chịu trách nhiệm giám sát và quản lý hoạt động của các định chế tài chính (ngân hàng, công ty chứng khoán, công ty bảo hiểm...) và thị trường tài chính (thị trường tiền tệ, thị trường vốn, thị trường ngoại hối...). Mục đích là đảm bảo sự ổn định, an toàn và hiệu quả của hệ thống tài chính.