Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Lý thuyết dịch – Đề 1

CAT tools (Computer-Assisted Translation tools) là công cụ hỗ trợ, không thay thế dịch giả. Chúng giúp tăng năng suất, đảm bảo nhất quán thuật ngữ, quản lý bộ nhớ dịch, nhưng vẫn cần dịch giả con người để đưa ra quyết định dịch thuật và đảm bảo chất lượng.

Tính hữu dụng của bản dịch đề cập đến khả năng bản dịch đáp ứng được mục đích giao tiếp đã định trước trong ngữ cảnh văn hóa và ngôn ngữ đích. Nó tập trung vào việc bản dịch có 'hoạt động' hiệu quả trong tình huống sử dụng thực tế hay không.

Lý thuyết Skopos đặt mục đích của bản dịch lên hàng đầu. Theo lý thuyết này, quá trình dịch và lựa chọn dịch thuật nên được định hướng bởi mục đích mà bản dịch cần đạt được trong ngữ cảnh văn hóa và giao tiếp của ngôn ngữ đích.

Dịch chức năng (Functional translation), tương tự như lý thuyết Skopos, chú trọng vào mục đích và chức năng của bản dịch trong ngữ cảnh đích. Phương pháp này cho phép dịch giả linh hoạt điều chỉnh hình thức để đảm bảo thông điệp và chức năng của văn bản gốc được truyền tải hiệu quả nhất.

Dịch đen (Literal translation) cố gắng chuyển ngữ từng từ và cấu trúc một cách sát sao nhất, có thể dẫn đến bản dịch gượng gạo, thiếu tự nhiên trong ngôn ngữ đích. Các phương pháp khác linh hoạt hơn trong việc điều chỉnh để đảm bảo tính tự nhiên và dễ hiểu.

Sự tương đồng hoàn toàn về ý nghĩa từ vựng giữa các ngôn ngữ là điều hiếm khi xảy ra. Ngược lại, sự khác biệt về ý nghĩa, sắc thái và văn hóa giữa các ngôn ngữ là một trong những thách thức lớn nhất của dịch thuật. Các yếu tố khác (khác biệt ngữ pháp, văn hóa, công nghệ dịch máy) đều là những thách thức thực tế.

Khẩu ngữ và thành ngữ thường mang ý nghĩa bóng gió, không thể dịch theo nghĩa đen, và chúng mang đậm dấu ấn văn hóa. Việc tìm kiếm các biểu đạt tương đương trong ngôn ngữ đích, vừa giữ được ý nghĩa vừa phù hợp văn phong, là một thách thức lớn.

Biên dịch (Translation) là quá trình chuyển đổi văn bản viết từ ngôn ngữ gốc sang ngôn ngữ đích. Các lựa chọn khác (Phiên dịch, Diễn giải, Chuyển ngữ) có thể liên quan nhưng 'Biên dịch' là thuật ngữ chính xác nhất cho định nghĩa này trong bối cảnh lý thuyết dịch.

Tính tự nhiên của bản dịch là tiêu chí quan trọng, thể hiện ở việc bản dịch đọc mượt mà, tự nhiên, không gượng gạo hoặc mang dấu vết của việc dịch. Nó phải giống như một văn bản được viết trực tiếp bằng ngôn ngữ đích, không tạo cảm giác 'dịch'.

Lỗi thêm thông tin (Addition) là lỗi dịch thuật khi dịch giả tự ý thêm nội dung vào bản dịch mà không có trong văn bản gốc, làm thay đổi hoặc mở rộng ý nghĩa ban đầu. Các lỗi khác (bỏ sót, sai nghĩa, vụng về) là các loại lỗi dịch thuật khác nhau.

Theo Newmark, với văn bản biểu đạt (thường là văn học), dịch giả nên ưu tiên ý định của tác giả gốc và phong cách cá nhân của họ. Mục tiêu là truyền tải giọng điệu và quan điểm riêng của tác giả, chứ không chỉ đơn thuần là thông tin.

Phụ đề (subtitling) và lồng tiếng (dubbing) là các phương pháp dịch thuật đặc thù cho loại hình truyền thông đa phương tiện như phim ảnh, video, chương trình truyền hình. Phụ đề hiển thị văn bản dịch trên màn hình, còn lồng tiếng thay thế giọng nói gốc bằng giọng nói đã dịch.

Hiệu đính (revision) trong dịch thuật chủ yếu tập trung vào việc so sánh bản dịch với văn bản gốc để đảm bảo tính chính xác, đầy đủ, và trung thành. Biên tập (editing) tập trung vào chất lượng của văn bản đích, cải thiện tính mạch lạc, văn phong, ngữ pháp, mà không nhất thiết so sánh trực tiếp với bản gốc.

Trong dịch văn bản pháp lý, tính chính xác và rõ ràng về mặt pháp lý là ưu tiên cao nhất. Ngôn ngữ pháp lý mang tính chuyên môn cao, đòi hỏi sự chính xác tuyệt đối trong việc truyền tải các khái niệm và quy định pháp luật. Sai sót nhỏ có thể dẫn đến hậu quả pháp lý nghiêm trọng.

Thuật ngữ (terminology) thường là các từ hoặc cụm từ chuyên môn trong một lĩnh vực cụ thể. Việc xử lý thuật ngữ cẩn thận là rất quan trọng để đảm bảo tính chính xác, nhất quán và chuyên nghiệp của bản dịch, đặc biệt trong các văn bản kỹ thuật, khoa học, pháp lý.

Bản địa ngữ của dịch giả thường được coi là ngôn ngữ đích (target language), ngôn ngữ mà bản dịch sẽ được chuyển sang. Dịch giả thường được khuyến khích dịch sang bản địa ngữ của mình để đảm bảo tính tự nhiên và chính xác về ngôn ngữ.

Sự khác biệt chính là phương thức: dịch giả trung gian (interpreter) làm việc với ngôn ngữ nói (phiên dịch), còn biên dịch viên (translator) làm việc với văn bản viết (biên dịch). Cả hai đều là hình thức dịch thuật nhưng phương thức truyền tải ngôn ngữ khác nhau.

Đơn vị dịch không cố định ở một cấp độ ngôn ngữ cụ thể. Nó có thể thay đổi tùy thuộc vào ngữ cảnh và loại văn bản, từ một từ đơn lẻ đến cụm từ, câu, đoạn văn, hoặc thậm chí toàn bộ văn bản khi cần thiết để đảm bảo ý nghĩa được truyền tải chính xác.

Dịch giả thường cố gắng tái tạo văn phong của tác giả gốc trong bản dịch, mặc dù có thể cần điều chỉnh để phù hợp với quy ước và tự nhiên của ngôn ngữ đích. Mục tiêu là truyền tải không chỉ ý nghĩa mà còn cả giọng điệu và phong cách đặc trưng của văn bản gốc.

Nội địa hóa là chiến lược dịch thuật nhằm làm cho bản dịch trở nên quen thuộc và dễ tiếp cận với độc giả mục tiêu, thường bằng cách điều chỉnh hoặc thay thế các yếu tố văn hóa xa lạ bằng các yếu tố tương đương trong văn hóa đích.

Tương đương động, theo Eugene Nida, nhấn mạnh việc tạo ra phản ứng tương tự ở độc giả của bản dịch so với độc giả của văn bản gốc. Nó tập trung vào hiệu quả giao tiếp và trải nghiệm của người đọc hơn là sự trung thành hình thức.

Tính dễ đọc (readability) là yếu tố quan trọng để đảm bảo bản dịch hiệu quả về mặt giao tiếp. Mục tiêu chính của dịch thuật là truyền tải thông điệp đến người đọc mục tiêu, và tính dễ đọc giúp người đọc tiếp cận thông tin một cách dễ dàng và hiệu quả nhất.

Kiểm soát chất lượng (quality assurance) trong dịch thuật là quá trình toàn diện, bao gồm kiểm tra nhiều tiêu chí như tính chính xác về nghĩa, tính tự nhiên về ngôn ngữ, sự phù hợp văn phong, tính nhất quán thuật ngữ. Thường có sự tham gia của người hiệu đính (reviewer/editor) để đảm bảo chất lượng cuối cùng.

Văn hóa là yếu tố vô cùng quan trọng trong dịch thuật. Ngôn ngữ và văn hóa gắn bó chặt chẽ, các yếu tố văn hóa ảnh hưởng đến cách diễn đạt ý nghĩa và cách tiếp nhận thông điệp. Dịch thuật không chỉ là chuyển đổi ngôn ngữ mà còn là chuyển giao văn hóa.

Trong dịch thuật, có những lúc không thể chuyển tải hoàn toàn một yếu tố của văn bản gốc (mất mát), nhưng dịch giả có thể bù đắp bằng cách làm nổi bật hoặc thêm vào một yếu tố khác trong bản dịch để duy trì hiệu quả tổng thể.

Dịch máy (machine translation) đã có những tiến bộ đáng kể, đặc biệt là với sự phát triển của trí tuệ nhân tạo. Tuy nhiên, hiện tại, dịch máy vẫn chưa thể hoàn toàn thay thế dịch giả con người, nhất là trong các văn bản đòi hỏi độ chính xác cao, văn phong tinh tế, hoặc xử lý các yếu tố văn hóa phức tạp. Dịch máy thường được sử dụng như công cụ hỗ trợ, cần sự hiệu đính của con người.

Tính tương đương (equivalence) là khái niệm trung tâm trong lý thuyết dịch, nhưng tính tương đương tuyệt đối là điều khó đạt được do sự khác biệt về ngôn ngữ, văn hóa, và ngữ cảnh. Dịch thuật thường hướng tới tính tương đương tương đối, tức là tìm kiếm sự tương đương phù hợp nhất trong từng trường hợp cụ thể, tùy thuộc vào mục đích và ngữ cảnh giao tiếp.

Lỗi sai văn phong (stylistic inconsistency) xảy ra khi văn phong của bản dịch không tương đồng với văn phong của văn bản gốc hoặc không phù hợp với ngữ cảnh giao tiếp. Ví dụ, dịch một văn bản hài hước bằng giọng điệu trang trọng, hoặc ngược lại.

Bộ nhớ dịch (translation memory) là một thành phần của CAT tools, lưu trữ các cặp câu hoặc đoạn văn bản gốc và bản dịch tương ứng. Khi dịch các văn bản tương tự, bộ nhớ dịch sẽ đề xuất các đoạn dịch đã có, giúp tăng tốc độ và tính nhất quán.

Ngữ cảnh (context) là yếu tố then chốt trong dịch thuật. Ngữ cảnh ngôn ngữ (câu, đoạn văn xung quanh) và ngữ cảnh văn hóa, tình huống giúp dịch giả hiểu đúng ý nghĩa của từ ngữ, cụm từ, và đưa ra các quyết định dịch thuật phù hợp nhất.