Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Chuẩn đoán hình ảnh – Đề 9

Chất cản quang iod được sử dụng rộng rãi trong chụp cắt lớp vi tính (CT) và X-quang để tăng độ tương phản giữa các cấu trúc và mô, giúp hình ảnh rõ ràng hơn. Trong MRI, thường sử dụng chất cản quang gốc gadolinium. Siêu âm không sử dụng chất cản quang iod thông thường (có thể dùng chất cản âm đường tĩnh mạch nhưng không phải iod).

Vai trò chính của bác sĩ chẩn đoán hình ảnh là đọc và diễn giải các hình ảnh y tế (X-quang, CT, MRI, siêu âm, v.v.) để đưa ra chẩn đoán hoặc hỗ trợ chẩn đoán bệnh. Họ không trực tiếp thực hiện các kỹ thuật chụp (do kỹ thuật viên thực hiện) hoặc điều trị bệnh nhân (trừ can thiệp hình ảnh trong một số trường hợp). Tư vấn điều trị thường là vai trò của bác sĩ lâm sàng.

PET/CT là sự kết hợp của PET (chụp cắt lớp phát xạ positron) và CT (chụp cắt lớp vi tính). PET cung cấp thông tin về chức năng và chuyển hóa của tế bào (ví dụ, hoạt động chuyển hóa cao của tế bào ung thư), còn CT cung cấp hình ảnh cấu trúc giải phẫu chi tiết. Sự kết hợp này giúp định vị chính xác các vùng hoạt động bất thường trên hình ảnh giải phẫu.

Phẫu thuật mở bụng là một phẫu thuật xâm lấn lớn, không thuộc nhóm 'xâm lấn tối thiểu'. Các kỹ thuật còn lại (sinh thiết dưới hướng dẫn siêu âm, chụp mạch vành qua da, dẫn lưu áp xe dưới hướng dẫn CT) đều là các thủ thuật can thiệp dưới hướng dẫn hình ảnh, được coi là 'xâm lấn tối thiểu' vì ít gây tổn thương cho cơ thể so với phẫu thuật mở.

Thuật ngữ 'thấu quang' (radiolucent) dùng để mô tả các cấu trúc cản tia X ít, cho phép tia X đi qua dễ dàng và hiển thị màu đen hoặc xám trên phim. Ví dụ, không khí trong phổi là thấu quang. Ngược lại, 'cản quang' (radiopaque) mô tả cấu trúc cản tia X mạnh và hiển thị màu trắng (ví dụ, xương).

Trong siêu âm Doppler màu, quy ước màu sắc thường là màu đỏ biểu thị dòng máu di chuyển hướng về đầu dò, và màu xanh biểu thị dòng máu di chuyển hướng ra xa đầu dò. Tuy nhiên, quy ước này có thể thay đổi tùy thuộc vào cài đặt máy và nhà sản xuất, nhưng 'đỏ về phía đầu dò' là quy ước phổ biến.

Dấu hiệu gián tiếp (indirect sign) trong chẩn đoán hình ảnh là dấu hiệu gợi ý sự hiện diện của bệnh lý, nhưng không phải là hình ảnh trực tiếp của bệnh đó. Ví dụ, trong tắc ruột, mức khí-dịch là dấu hiệu gián tiếp, không phải là hình ảnh trực tiếp của nguyên nhân gây tắc. Dấu hiệu trực tiếp (direct sign) là hình ảnh trực tiếp của bệnh lý (ví dụ, khối u, sỏi).

Chụp cộng hưởng từ (MRI) thường có độ phân giải không gian cao nhất trong các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh thông thường, đặc biệt là khi khảo sát mô mềm. Tuy nhiên, độ phân giải không gian có thể thay đổi tùy thuộc vào loại máy, kỹ thuật chụp và vùng khảo sát. CT cũng có độ phân giải không gian tốt, nhưng thường thấp hơn MRI trong nhiều ứng dụng. Siêu âm và X-quang có độ phân giải không gian thấp hơn so với CT và MRI.

Phản ứng dị ứng là tác dụng phụ thường gặp nhất của chất cản quang iod, từ nhẹ (nổi mề đay, ngứa) đến nặng (sốc phản vệ). Suy thận là một tác dụng phụ nghiêm trọng hơn nhưng ít gặp hơn, đặc biệt ở bệnh nhân có yếu tố nguy cơ. Các tác dụng phụ khác ít phổ biến hơn.

Đầu dò siêu âm tần số cao tạo ra sóng âm có bước sóng ngắn, cho độ phân giải cao nhưng khả năng xuyên thấu kém. Do đó, chúng thích hợp để khảo sát các cấu trúc nông như tuyến giáp, mô mềm, mạch máu nhỏ gần bề mặt da. Đầu dò tần số thấp có khả năng xuyên thấu tốt hơn, dùng cho các cơ quan sâu.

Trong chụp CT, 'cửa sổ' (window) là phạm vi thang xám được hiển thị trên màn hình. Việc điều chỉnh cửa sổ (mức độ và độ rộng cửa sổ) cho phép bác sĩ tối ưu hóa độ tương phản hình ảnh để quan sát tốt nhất một loại mô cụ thể. Ví dụ, cửa sổ 'xương' được dùng để xem xương, cửa sổ 'mô mềm' dùng để xem mô mềm, và cửa sổ 'phổi' dùng để xem nhu mô phổi.

Y học hạt nhân sử dụng đồng vị phóng xạ gắn vào dược chất (dược chất phóng xạ) để đánh giá chức năng của cơ quan. Dược chất phóng xạ được đưa vào cơ thể, tập trung ở cơ quan cần khảo sát, và phát ra tia gamma được máy ghi đo. Ví dụ, xạ hình thận đánh giá chức năng lọc của thận. Siêu âm Doppler đánh giá dòng máu, fMRI đánh giá chức năng não, CTA khảo sát mạch máu bằng CT.

Chụp cắt lớp vi tính (CT) sử dụng tia X, một dạng bức xạ ion hóa, để tạo ra hình ảnh cắt lớp. X-quang cũng sử dụng bức xạ ion hóa nhưng tạo ra hình ảnh 2D. Siêu âm và MRI không sử dụng bức xạ ion hóa.

Tư thế chuẩn chụp X-quang phổi thẳng là đứng thẳng, ngực áp sát vào tấm nhận ảnh (tư thế sau-trước hoặc trước-sau tùy thuộc vào quy trình cụ thể). Tư thế này giúp giảm bóng tim và cho phép đánh giá phổi một cách tổng quan nhất. Các tư thế khác có thể được sử dụng trong các trường hợp đặc biệt hoặc để khảo sát các vùng cụ thể.

Siêu âm và CT là hai kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh thường được sử dụng để hướng dẫn sinh thiết các tổn thương sâu. Siêu âm thích hợp cho các tổn thương nông và dễ tiếp cận, trong khi CT tốt hơn cho các tổn thương sâu trong ổ bụng, ngực, hoặc xương. MRI cũng có thể được sử dụng trong một số trường hợp, nhưng siêu âm và CT phổ biến hơn do tính tiện lợi và khả năng thời gian thực.

Susceptibility artifact là hiện tượng nhiễu ảnh thường gặp trong MRI do kim loại (như implant, stent, clip phẫu thuật). Kim loại gây ra sự biến dạng từ trường cục bộ, dẫn đến méo hình ảnh và mất tín hiệu xung quanh vùng kim loại. Chemical shift artifact, motion artifact và wrap-around artifact là các loại nhiễu ảnh khác do các nguyên nhân khác nhau.

Chuỗi xung T2 trong MRI được thiết kế để làm nổi bật nước và dịch. Trên hình ảnh T2, nước và dịch thường có tín hiệu cao (màu trắng sáng), giúp phát hiện các bất thường chứa dịch như phù nề, viêm nhiễm, nang. Chuỗi xung T1 thường làm nổi bật mỡ.

DSA (Digital Subtraction Angiography) là kỹ thuật chụp mạch máu số hóa xóa nền, được sử dụng chủ yếu để khảo sát hệ thống mạch máu. DSA loại bỏ hình ảnh xương và mô mềm trên phim, chỉ giữ lại hình ảnh mạch máu sau khi tiêm chất cản quang, giúp quan sát mạch máu rõ ràng hơn, đặc biệt là trong chẩn đoán hẹp tắc mạch máu.

Ép vú trong chụp nhũ ảnh có nhiều mục đích quan trọng: giảm độ dày mô vú, giúp giảm liều bức xạ cần thiết; làm trải đều mô vú, tăng độ tương phản và chất lượng hình ảnh; và giảm chuyển động mờ do hô hấp, cố định vú để hình ảnh sắc nét hơn. Do đó, đáp án đúng là 'Tất cả các đáp án trên'.

Xương chứa nhiều canxi, là chất cản tia X mạnh nhất trong cơ thể. Do đó, xương hấp thụ phần lớn tia X và hiển thị màu trắng (cản quang) trên phim. Các cấu trúc khác như mô mềm, mỡ, và không khí cản tia X ít hơn và hiển thị màu xám hoặc đen (thấu quang).

Siêu âm tim Doppler là kỹ thuật chính để đánh giá chức năng van tim và dòng máu trong tim. Doppler giúp đo tốc độ và hướng dòng máu, cung cấp thông tin về hẹp van, hở van và các bất thường dòng máu khác. X-quang tim phổi, ECG và CT mạch vành cung cấp thông tin khác nhau về tim mạch.

Siêu âm là kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh an toàn và hiệu quả, được sử dụng rộng rãi để theo dõi sự phát triển của thai nhi trong suốt thai kỳ. Siêu âm không sử dụng bức xạ ion hóa, có thể thực hiện nhiều lần mà không gây hại cho mẹ và bé. X-quang, CT và xạ hình xương sử dụng bức xạ ion hóa và thường tránh sử dụng cho phụ nữ mang thai trừ khi thực sự cần thiết.

Technetium-99m (Tc-99m) là chất phóng xạ được sử dụng phổ biến nhất trong chụp xạ hình xương. Tc-99m phát ra tia gamma và thường được gắn với một chất mang (như diphosphonate) có ái lực với xương, giúp đánh giá hoạt động chuyển hóa xương, phát hiện ung thư di căn xương, viêm xương, gãy xương kín đáo, v.v. Iod-131 dùng trong xạ trị tuyến giáp, Gadolinium là chất cản quang MRI, Fluorine-18 dùng trong PET/CT.

Chụp X-quang bụng không chuẩn bị (KUB - Kidneys, Ureters, Bladder) chủ yếu được sử dụng để phát hiện tắc ruột (liệt ruột, tắc nghẽn cơ học) hoặc thủng tạng rỗng (ví dụ, thủng dạ dày, ruột). Các dấu hiệu như mức khí-dịch, hình ảnh liềm hơi dưới hoành gợi ý các tình trạng này. Các chỉ định khác cần các kỹ thuật chuyên biệt hơn (siêu âm, CT).

Siêu âm đàn hồi mô (Elastography) là một kỹ thuật siêu âm nâng cao, đánh giá độ cứng của mô dựa trên sóng âm, không sử dụng bức xạ ion hóa. Các kỹ thuật còn lại (chụp X-quang vú, xạ hình xương, CT mạch máu) đều sử dụng bức xạ ion hóa (tia X hoặc chất phóng xạ).

Ưu điểm nổi bật nhất của siêu âm là không sử dụng bức xạ ion hóa, an toàn hơn cho bệnh nhân, đặc biệt là phụ nữ mang thai và trẻ em. Mặc dù siêu âm có thể chi phí thấp hơn, nhưng ưu điểm chính và quan trọng về mặt an toàn là không sử dụng bức xạ.

Nhược điểm chính của chụp CT so với MRI là độ phân giải mô mềm kém hơn. MRI vượt trội hơn CT trong việc phân biệt các mô mềm khác nhau, đặc biệt là trong não, tủy sống, cơ và dây chằng. CT có ưu điểm là nhanh chóng, dễ thực hiện và khảo sát xương tốt hơn, nhưng độ tương phản mô mềm không bằng MRI. CT sử dụng bức xạ ion hóa, trong khi MRI không, và chi phí có thể khác nhau tùy thuộc vào loại hình chụp và cơ sở y tế.

Chụp CT mạch máu phổi (CTPA - CT Pulmonary Angiography) được coi là 'tiêu chuẩn vàng' trong chẩn đoán tắc mạch phổi. CTPA có độ nhạy và độ đặc hiệu cao trong việc phát hiện huyết khối trong động mạch phổi. X-quang phổi và siêu âm tim có thể gợi ý tắc mạch phổi nhưng không đủ để chẩn đoán xác định. Chụp thông khí tưới máu phổi cũng được sử dụng nhưng CTPA phổ biến và chính xác hơn.

Nguyên lý cơ bản của siêu âm là dựa trên hiện tượng phản xạ sóng âm. Đầu dò siêu âm phát ra sóng âm vào cơ thể, sóng âm này phản xạ lại khi gặp các bề mặt phân cách giữa các mô có mật độ âm khác nhau. Đầu dò thu nhận sóng âm phản xạ và máy tính xử lý để tạo ra hình ảnh. Các kỹ thuật khác dựa trên nguyên lý khác (X-quang dựa trên hấp thụ tia X, MRI dựa trên cộng hưởng từ hạt nhân, PET dựa trên phát xạ positron).

Chụp cộng hưởng từ (MRI) sử dụng từ trường mạnh và sóng radio để tạo ra hình ảnh chi tiết, đặc biệt là các mô mềm như não, tủy sống, cơ và dây chằng. Các kỹ thuật khác sử dụng các nguyên lý khác nhau (siêu âm dùng sóng âm, xạ hình dùng chất phóng xạ, DSA dùng tia X và chất cản quang).