Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Địa lý kinh tế – Đề 3

Khóa chặt đường đi (path dependence) cho thấy rằng các quyết định và sự kiện trong quá khứ, đặc biệt là các lựa chọn ban đầu, có thể định hình và giới hạn các khả năng phát triển kinh tế trong tương lai. Các lựa chọn ban đầu có thể tạo ra 'quỹ đạo' phát triển khó thay đổi.

Văn hóa (giá trị, tập quán, lối sống) có ảnh hưởng đáng kể đến hành vi tiêu dùng, sở thích, lựa chọn nghề nghiệp, và cả quyết định địa điểm kinh doanh của doanh nghiệp. Văn hóa tạo ra sự khác biệt về nhu cầu và cơ hội kinh tế giữa các vùng và quốc gia.

Lý thuyết chọn lọc tự nhiên là một lý thuyết sinh học. Các lý thuyết còn lại (địa điểm trung tâm, vị trí công nghiệp, vòng tròn nông nghiệp) đều là những lý thuyết quan trọng trong địa lý kinh tế, giải thích sự phân bố không gian của các hoạt động kinh tế.

Lợi thế quy mô (khi sản xuất với quy mô lớn thì chi phí bình quân giảm) thường thúc đẩy sự tập trung không gian của các hoạt động kinh tế. Doanh nghiệp có xu hướng tập trung sản xuất tại một số địa điểm để tận dụng lợi thế quy mô, giảm chi phí và tăng hiệu quả.

Dịch vụ y tế cơ sở (trạm y tế, phòng khám đa khoa khu vực) cần phân tán để tiếp cận và phục vụ nhu cầu của dân cư ở nhiều địa điểm khác nhau, kể cả vùng sâu vùng xa. Các dịch vụ khác (tài chính, tư vấn, R&D) thường có xu hướng tập trung ở các đô thị lớn để tận dụng lợi thế quy mô và chuyên môn hóa.

Khu kinh tế đặc biệt được thiết kế để tạo môi trường kinh doanh thuận lợi, thu hút đầu tư, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế theo hướng thị trường, chứ không phải tăng cường sự kiểm soát của nhà nước. Mục tiêu chính là tự do hóa và hội nhập kinh tế.

Cụm công nghiệp là sự tập trung về mặt địa lý của các doanh nghiệp trong cùng một ngành hoặc các ngành liên quan, thường đi kèm với sự hợp tác, chia sẻ thông tin và nguồn lực để tăng cường lợi thế cạnh tranh.

'Ngưỡng' trong lý thuyết địa điểm trung tâm là số lượng dân cư tối thiểu (hoặc nhu cầu tối thiểu) cần thiết để một doanh nghiệp dịch vụ có thể tồn tại và phát triển ở một địa điểm cụ thể.

Vốn xã hội trong địa lý kinh tế đề cập đến mạng lưới quan hệ xã hội, lòng tin và các chuẩn mực chung giữa các cá nhân và tổ chức kinh tế trong một khu vực. Vốn xã hội tốt có thể thúc đẩy hợp tác, giảm chi phí giao dịch và tăng cường hiệu quả kinh tế.

Tính 'dính kết' của cụm công nghiệp là xu hướng các doanh nghiệp và hoạt động kinh tế gắn bó chặt chẽ với khu vực cụm. Sự gia tăng chi phí lao động có thể làm giảm tính cạnh tranh của cụm, khiến doanh nghiệp có xu hướng di chuyển đi nơi khác, làm giảm tính 'dính kết'.

Lợi thế so sánh xuất phát từ sự khác biệt về nguồn lực (lao động, vốn, tài nguyên thiên nhiên) và chi phí sản xuất giữa các quốc gia. Địa lý kinh tế nghiên cứu sự phân bố không gian của nguồn lực và hoạt động kinh tế, do đó liên quan trực tiếp đến lợi thế so sánh.

Mô hình Von Thünen mô tả cách các loại hình nông nghiệp khác nhau được phân bố theo vòng tròn quanh một trung tâm thị trường, dựa trên chi phí vận chuyển và giá trị sản phẩm.

Ngoại ứng tích cực là lợi ích mà một hoạt động kinh tế mang lại cho bên thứ ba mà không phải trả chi phí. Sự phát triển cơ sở hạ tầng giao thông do tập trung doanh nghiệp là một ví dụ, nó mang lại lợi ích cho cả doanh nghiệp và cộng đồng xung quanh.

Toàn cầu hóa, cùng với sự phát triển của công nghệ thông tin, truyền thông và giao thông vận tải, đã làm giảm vai trò của khoảng cách địa lý trong hoạt động kinh tế. Các doanh nghiệp có thể dễ dàng tiếp cận thị trường và nguồn lực trên toàn cầu hơn.

Mô hình Von Thünen giả định yếu tố vận tải đơn giản (dựa trên khoảng cách và trọng lượng) và không tính đến sự phát triển của công nghệ vận tải hiện đại, cũng như các công nghệ sản xuất nông nghiệp tiên tiến. Điều này làm giảm tính thực tế của mô hình trong bối cảnh hiện đại.

Công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng cần tiếp cận gần thị trường để giảm chi phí vận chuyển và đáp ứng nhanh chóng nhu cầu của người tiêu dùng. Các ngành công nghiệp khác có thể ưu tiên các yếu tố khác như nguồn nguyên liệu hoặc lao động.

Nông nghiệp phụ thuộc trực tiếp vào các yếu tố địa lý tự nhiên như khí hậu, đất đai, nguồn nước, địa hình. Các ngành khác ít phụ thuộc trực tiếp hơn.

Phát triển kinh tế vùng hướng đến việc khai thác tiềm năng và lợi thế của từng vùng, giảm chênh lệch vùng miền và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trên cả nước một cách cân đối. Tập trung nguồn lực vào một số vùng đô thị lớn đi ngược lại mục tiêu này.

Nền kinh tế tri thức dựa trên thông tin, tri thức và dịch vụ công nghệ cao, chứ không phải ngành công nghiệp khai thác tài nguyên truyền thống. Ngành khai thác tài nguyên thường gắn liền với nền kinh tế dựa trên tài nguyên thiên nhiên.

Sự gia tăng chi phí vận chuyển hàng hóa sẽ cản trở toàn cầu hóa, chứ không thúc đẩy. Các yếu tố còn lại (công nghệ, tự do hóa thương mại, công ty đa quốc gia) đều là động lực chính của toàn cầu hóa kinh tế.

Lý thuyết vị trí công nghiệp của Alfred Weber tập trung vào việc xác định vị trí tối ưu cho các nhà máy công nghiệp dựa trên việc tối thiểu hóa tổng chi phí vận chuyển nguyên liệu và sản phẩm đến và đi từ nhà máy.

Phi tập trung hóa công nghiệp là quá trình di chuyển các hoạt động công nghiệp từ các khu vực tập trung (thường là đô thị lớn) ra các khu vực khác, bao gồm cả nông thôn và ven đô thị.

Địa lý kinh tế tập trung vào việc nghiên cứu cách thức và lý do các hoạt động kinh tế được phân bố không gian khác nhau, và mối quan hệ giữa không gian địa lý với các quá trình kinh tế.

Độ trễ không gian (spatial lag) thể hiện tính phụ thuộc không gian, tức là giá trị của một biến số kinh tế tại một địa điểm có xu hướng tương quan với giá trị của biến số đó ở các địa điểm lân cận. Ví dụ, giá nhà đất ở một khu vực có thể bị ảnh hưởng bởi giá nhà đất ở các khu vực lân cận.

Mô hình trọng lực, dựa trên ý tưởng tương tự như lực hấp dẫn trong vật lý, thường được sử dụng để mô phỏng và dự đoán các luồng tương tác không gian như di cư, thương mại, hoặc giao thông giữa các địa điểm. Lực hút tỉ lệ thuận với quy mô (ví dụ dân số, GDP) và tỉ lệ nghịch với khoảng cách.

Quy hoạch không gian kinh tế nhằm mục đích định hướng và điều phối sự phát triển không gian của các hoạt động kinh tế, đảm bảo sử dụng đất đai và tài nguyên hiệu quả, hài hòa giữa phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường, hướng tới phát triển bền vững.

'Không gian ba chiều' trong địa lý kinh tế thường được hiểu là sự kết hợp của không gian vật lý (môi trường tự nhiên), không gian kinh tế (mạng lưới kinh tế, thị trường) và không gian xã hội (quan hệ xã hội, văn hóa), ảnh hưởng lẫn nhau và định hình các hoạt động kinh tế.

HDI là chỉ số tổng hợp đo lường sự phát triển con người dựa trên các khía cạnh: sức khỏe, giáo dục và thu nhập. Trong địa lý kinh tế, HDI thường được dùng để đánh giá sự khác biệt về mức sống và phát triển giữa các vùng, quốc gia.

Xu hướng chung của tái cấu trúc không gian kinh tế toàn cầu là giảm bớt vai trò trực tiếp của nhà nước trong kinh tế, thay vào đó là thúc đẩy tự do hóa, tư nhân hóa và vai trò của thị trường. Các xu hướng còn lại (toàn cầu hóa chuỗi giá trị, kinh tế mới nổi, đô thị hóa) đều là những đặc điểm nổi bật.

Vùng kinh tế trọng điểm là hình thức tổ chức không gian kinh tế tập trung ở các khu vực đô thị lớn, đóng vai trò là động lực tăng trưởng chính của quốc gia và thường gắn liền với quá trình đô thị hóa mạnh mẽ.