Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Địa lý kinh tế – Đề 2

Mô hình vùng lõi - vùng ven mô tả sự phân bố không gian kinh tế không đồng đều, với các khu vực 'lõi' (core) tập trung các hoạt động kinh tế quan trọng, công nghệ cao, vốn và quyền lực, trong khi các khu vực 'ven' (periphery) phụ thuộc vào lõi về kinh tế, cung cấp nguyên liệu, lao động và thị trường.

Ngành công nghiệp văn hóa bao gồm các lĩnh vực sản xuất và phân phối hàng hóa và dịch vụ mang tính văn hóa, sáng tạo và biểu tượng. Chúng ngày càng quan trọng trong nền kinh tế đô thị hiện đại, tạo ra việc làm, thu nhập và đóng góp vào sự đa dạng văn hóa.

Lý thuyết cực tăng trưởng cho rằng tăng trưởng kinh tế khu vực được thúc đẩy bởi sự tập trung của các ngành công nghiệp đầu tàu (propulsive industries) tại một 'cực tăng trưởng'. Các ngành này tạo ra hiệu ứng lan tỏa (spread effects) đến các ngành và khu vực khác thông qua liên kết kinh tế, công nghệ và thị trường.

Địa lý kinh tế phê phán là một trường phái tư tưởng trong địa lý kinh tế, tập trung vào việc phân tích vai trò của quyền lực, bất bình đẳng, các cấu trúc xã hội (như giai cấp, giới tính, chủng tộc) trong việc tạo ra và duy trì các mô hình không gian kinh tế. Nó phê phán các lý thuyết kinh tế truyền thống thường bỏ qua các yếu tố xã hội và chính trị.

Hành lang kinh tế là các khu vực địa lý được quy hoạch để tập trung đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng (giao thông, năng lượng, viễn thông) và các hoạt động kinh tế dọc theo tuyến giao thông chính. Mục tiêu chính là kết nối các trung tâm kinh tế, thúc đẩy thương mại và đầu tư, và lan tỏa phát triển kinh tế đến các vùng lân cận.

Địa lý kinh tế tập trung vào việc khám phá cách thức các hoạt động kinh tế được tổ chức trong không gian, tại sao chúng lại tập trung ở một số nơi và phân tán ở những nơi khác, và mối liên hệ giữa không gian địa lý và các quá trình kinh tế.

Vốn xã hội là khái niệm chỉ mạng lưới quan hệ xã hội, lòng tin, chuẩn mực và giá trị chung trong một cộng đồng. Nó được coi là một yếu tố quan trọng thúc đẩy hợp tác, đổi mới và phát triển kinh tế - xã hội. Vốn xã hội có thể tạo điều kiện thuận lợi cho giao dịch kinh tế, chia sẻ thông tin và xây dựng lòng tin giữa các chủ thể kinh tế.

Chảy máu chất xám là hiện tượng người lao động có trình độ cao di cư từ quốc gia này sang quốc gia khác để tìm kiếm cơ hội việc làm và thu nhập tốt hơn. Điều này gây ra tác động tiêu cực chủ yếu cho quốc gia xuất khẩu lao động, vì mất đi nguồn nhân lực chất lượng cao cần thiết cho phát triển kinh tế - xã hội.

Phân công lao động quốc tế là sự chuyên môn hóa của các quốc gia vào các công đoạn sản xuất hoặc ngành nghề mà họ có lợi thế so sánh (ví dụ: chi phí lao động thấp, tài nguyên thiên nhiên, công nghệ). Điều này tạo ra sự phụ thuộc lẫn nhau và thương mại quốc tế.

Lý thuyết địa điểm của Alfred Weber xác định ba yếu tố chính ảnh hưởng đến địa điểm công nghiệp: chi phí vận chuyển nguyên liệu, chi phí vận chuyển sản phẩm đến thị trường, và chi phí lao động. Cả ba yếu tố này đều đóng vai trò như 'lực hút' kinh tế.

Các yếu tố địa lý tự nhiên bao gồm khí hậu, đất đai, tài nguyên khoáng sản, địa hình, nguồn nước, vị trí địa lý... Chúng có ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến các hoạt động kinh tế. Thể chế chính trị là yếu tố thuộc về 'địa lý kinh tế - xã hội', không phải địa lý tự nhiên.

Mặc dù địa hình và khí hậu có thể gián tiếp ảnh hưởng đến kinh tế, nhưng tác động trực tiếp của địa hình lên khí hậu thuộc phạm trù của địa lý tự nhiên, không phải trọng tâm chính của địa lý kinh tế. Địa lý kinh tế tập trung vào các khía cạnh kinh tế và không gian.

Mô hình thế giới hệ thống của Immanuel Wallerstein chia thế giới thành ba nhóm quốc gia: trung tâm (core), ngoại vi (periphery) và bán ngoại vi (semi-periphery). Các quốc gia trung tâm thống trị hệ thống kinh tế thế giới, các quốc gia ngoại vi cung cấp nguyên liệu và lao động giá rẻ, và các quốc gia bán ngoại vi có vị trí trung gian.

Phát triển bền vững đòi hỏi sự cân bằng giữa ba trụ cột chính: kinh tế, xã hội và môi trường. Địa lý kinh tế trong bối cảnh này quan tâm đến việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhưng phải đảm bảo bảo vệ môi trường và công bằng xã hội cho các thế hệ hiện tại và tương lai.

Mô hình Von Thünen sắp xếp các hoạt động nông nghiệp thành các vòng đai đồng tâm quanh thị trường. Vòng trong cùng gần thị trường nhất là nơi trồng các loại cây thâm canh và sản xuất sữa, vì chúng dễ hư hỏng và chi phí vận chuyển cao so với giá trị.

Kinh tế tuần hoàn là một mô hình kinh tế hướng đến việc giảm thiểu chất thải, kéo dài tuổi thọ sản phẩm, tái sử dụng, tái chế và phục hồi tài nguyên. Nó đối lập với mô hình kinh tế tuyến tính 'khai thác - sản xuất - tiêu thụ - thải bỏ' truyền thống, vốn gây ra nhiều vấn đề về môi trường và tài nguyên.

Kinh tế ngoại sinh (agglomeration economies or external economies) là lợi ích mà các doanh nghiệp nhận được khi tập trung gần nhau. Điều này bao gồm việc chia sẻ cơ sở hạ tầng, nguồn lao động chuyên môn, thông tin, và giảm chi phí giao dịch.

Mục tiêu chính của khu kinh tế đặc biệt (SEZ) là tạo ra môi trường kinh doanh ưu đãi (ví dụ: thuế thấp, thủ tục hành chính đơn giản) để thu hút vốn đầu tư nước ngoài, thúc đẩy sản xuất và tăng cường xuất khẩu, góp phần vào tăng trưởng kinh tế.

Các dịch vụ tài chính và ngân hàng đòi hỏi sự tập trung cao về thông tin, kỹ năng chuyên môn và cơ sở hạ tầng. Do đó, chúng thường tập trung ở các đô thị lớn, nơi có thị trường lao động lớn, mạng lưới thông tin phát triển và khả năng tiếp cận khách hàng doanh nghiệp.

Chuỗi cung ứng toàn cầu phân chia quá trình sản xuất thành nhiều công đoạn khác nhau và đặt chúng ở các quốc gia khác nhau dựa trên lợi thế so sánh. Điều này dẫn đến sự phân tán địa lý của sản xuất trên toàn cầu, tạo ra mạng lưới phức tạp kết nối các quốc gia và khu vực.

Các đô thị lớn ở các nước đang phát triển thường phải đối mặt với tình trạng quá tải cơ sở hạ tầng (giao thông, nhà ở, cấp thoát nước, xử lý chất thải) do tốc độ đô thị hóa nhanh và thiếu quy hoạch đồng bộ. Điều này dẫn đến ô nhiễm môi trường, tắc nghẽn giao thông, thiếu nhà ở và các vấn đề xã hội khác.

Địa lý kinh tế cung cấp các công cụ và phương pháp để phân tích đặc điểm kinh tế - xã hội của các vùng, xác định tiềm năng phát triển (ví dụ: lợi thế so sánh, nguồn lực, vị trí địa lý) và các hạn chế (ví dụ: cơ sở hạ tầng yếu kém, bất bình đẳng xã hội). Phân tích này là cơ sở quan trọng để hoạch định chính sách phát triển vùng hiệu quả.

Toàn cầu hóa kinh tế làm gia tăng vai trò của các tập đoàn đa quốc gia (MNCs) khi chúng mở rộng hoạt động và chuỗi cung ứng ra toàn cầu. Các xu hướng khác như tăng phụ thuộc lẫn nhau và mở rộng chuỗi cung ứng là đặc trưng của toàn cầu hóa. Tính đồng nhất văn hóa là một khía cạnh gây tranh cãi của toàn cầu hóa, nhưng không phải là xu hướng kinh tế trực tiếp.

Đô thị hóa quá mức là tình trạng đô thị hóa diễn ra quá nhanh so với khả năng đáp ứng của cơ sở hạ tầng, dịch vụ và việc làm ở đô thị. Nó phổ biến ở các quốc gia đang phát triển, nơi tốc độ di cư từ nông thôn ra thành thị cao, gây áp lực lớn lên đô thị.

Ngành sản xuất xi măng có xu hướng phân tán địa điểm sản xuất vì xi măng là vật liệu nặng, cồng kềnh, và chi phí vận chuyển cao so với giá trị. Do đó, các nhà máy xi măng thường được đặt gần thị trường tiêu thụ hoặc nguồn nguyên liệu để giảm chi phí vận chuyển.

Khu công nghiệp tập trung tạo ra một môi trường thuận lợi cho các doanh nghiệp nhờ kinh tế ngoại sinh. Chúng giảm chi phí, thúc đẩy đổi mới thông qua tương tác và cạnh tranh, và tạo ra một thị trường lao động chuyên môn hóa.

Chỉ số GINI là một thước đo thống kê về sự bất bình đẳng thu nhập trong một quốc gia hoặc khu vực. Giá trị của chỉ số GINI dao động từ 0 (bình đẳng tuyệt đối) đến 1 (bất bình đẳng tuyệt đối).

Lý thuyết lợi thế so sánh của David Ricardo cho rằng các quốc gia nên chuyên môn hóa sản xuất và xuất khẩu hàng hóa mà họ có chi phí cơ hội thấp hơn (tức là từ bỏ ít giá trị nhất khi sản xuất hàng hóa đó), và nhập khẩu hàng hóa mà họ có chi phí cơ hội cao hơn. Lợi thế so sánh là cơ sở cho thương mại quốc tế mang lại lợi ích cho tất cả các bên tham gia.

Biến đổi khí hậu có tác động trực tiếp và sâu rộng đến ngành nông nghiệp và thủy sản thông qua thay đổi nhiệt độ, lượng mưa, mực nước biển dâng, gia tăng các hiện tượng thời tiết cực đoan (hạn hán, lũ lụt, bão). Điều này ảnh hưởng đến năng suất cây trồng, vật nuôi, nguồn lợi thủy sản và sinh kế của người dân.

Nền kinh tế tri thức nhấn mạnh vai trò của tri thức, thông tin và công nghệ trong tăng trưởng kinh tế. Nó ưu tiên các ngành công nghiệp dựa trên tri thức, dịch vụ, và đổi mới, chứ không phải các ngành khai thác tài nguyên thiên nhiên truyền thống. Ngành công nghiệp chế tạo có thể vẫn quan trọng, nhưng nó chuyển dịch sang các sản phẩm công nghệ cao và giá trị gia tăng cao.