Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Dẫn luận ngôn ngữ – Đề 13

Phân tích diễn ngôn (discourse analysis) tập trung vào việc nghiên cứu ngôn ngữ trong sử dụng thực tế, thường dựa trên các bản ghi âm hoặc văn bản tự nhiên để phân tích cấu trúc, chức năng và ý nghĩa của ngôn ngữ trong hội thoại và văn bản.

Ngữ tộc (language family) là một nhóm các ngôn ngữ được xác định là có nguồn gốc chung từ một ngôn ngữ tổ tiên xa xưa (nguyên ngữ). Các ngôn ngữ trong cùng một ngữ tộc thường có nhiều điểm tương đồng về từ vựng, ngữ pháp và ngữ âm do di truyền từ ngôn ngữ tổ tiên.

Hình vị (morpheme) là đơn vị ngôn ngữ nhỏ nhất mang nghĩa. Âm vị (phoneme) là đơn vị âm thanh nhỏ nhất nhưng không mang nghĩa. Từ và câu là các đơn vị lớn hơn và cũng mang nghĩa, nhưng hình vị mới là đơn vị nhỏ nhất.

Ngôn ngữ người nổi bật với tính sáng tạo (có thể tạo ra vô số câu mới) và tính linh hoạt (sử dụng ngôn ngữ trong nhiều tình huống khác nhau), vượt trội so với hệ thống giao tiếp của động vật, vốn thường bị giới hạn về số lượng và mục đích sử dụng.

Chuyển mã (code-switching) là hiện tượng người song ngữ hoặc đa ngữ linh hoạt chuyển đổi giữa các ngôn ngữ trong cùng một cuộc hội thoại, thường vì mục đích giao tiếp, nhấn mạnh hoặc thể hiện bản sắc.

Yếu tố phi ngôn ngữ (non-verbal cues) là các khía cạnh giao tiếp không sử dụng lời nói, bao gồm giọng điệu, cử chỉ, ánh mắt, nét mặt, khoảng cách, v.v. Ngữ pháp là một phần của ngôn ngữ bằng lời, do đó không thuộc yếu tố phi ngôn ngữ.

Lỗi sai ngôn ngữ của trẻ em (ví dụ: 'con đi rùi' thay vì 'con đi rồi') thường là 'lỗi sai có quy tắc', cho thấy trẻ em không chỉ bắt chước mà còn chủ động xây dựng và kiểm nghiệm các quy tắc ngữ pháp của ngôn ngữ, đôi khi dẫn đến khái quát hóa quá mức.

Tính hai mặt (duality) của ngôn ngữ chỉ ra rằng ngôn ngữ hoạt động ở hai bình diện đồng thời: bình diện âm vị (âm thanh vô nghĩa) và bình diện hình vị (âm vị kết hợp tạo thành đơn vị có nghĩa). Các đáp án khác mô tả các đặc tính khác của ngôn ngữ nhưng không phải 'tính hai mặt'.

Ngôn ngữ ký hiệu sử dụng thị giác và vận động thay vì âm thanh. Các tham tố cấu thành một ký hiệu trong ngôn ngữ ký hiệu bao gồm dạng bàn tay, vị trí, cử động, phương hướng lòng bàn tay và nét mặt/biểu cảm. Âm thanh không phải là yếu tố cấu thành của ngôn ngữ ký hiệu.

Nghiên cứu cho thấy song ngữ có thể mang lại một số lợi ích nhận thức, đặc biệt là trong các lĩnh vực như chuyển đổi nhiệm vụ (task-switching) và kiểm soát nhận thức (cognitive control), do người song ngữ phải liên tục quản lý và chuyển đổi giữa hai hệ thống ngôn ngữ.

Ngữ âm học (phonetics) nghiên cứu các khía cạnh vật lý của âm thanh ngôn ngữ, bao gồm cách âm thanh được tạo ra (ngữ âm cấu âm), truyền đi (ngữ âm âm học) và được cảm thụ (ngữ âm thính giác).

Quan điểm 'ngôn ngữ quyết định tư duy' (hay giả thuyết Sapir-Whorf mạnh) cho rằng cấu trúc của ngôn ngữ mà chúng ta sử dụng ảnh hưởng sâu sắc, thậm chí quyết định cách chúng ta nhận thức và tư duy về thế giới. Tuy nhiên, quan điểm này còn nhiều tranh cãi và có phiên bản yếu hơn (linguistic influence).

Ngôn ngữ học lịch sử (historical linguistics) nghiên cứu về sự phát triển và biến đổi của ngôn ngữ qua thời gian, bao gồm cả nguồn gốc, quan hệ giữa các ngôn ngữ và các quá trình thay đổi ngôn ngữ.

Ngôn ngữ ký hiệu cộng đồng (community sign language) là ngôn ngữ ký hiệu phát triển tự nhiên trong một cộng đồng người khiếm thính nhỏ, thường ở một làng hoặc khu vực địa lý cụ thể, khác với ngôn ngữ ký hiệu quốc gia được chuẩn hóa và sử dụng rộng rãi hơn. Chúng có cấu trúc và từ vựng riêng biệt.

Hàm ý hội thoại (conversational implicature), theo Grice, là ý nghĩa được truyền tải một cách gián tiếp trong giao tiếp, không phải là nghĩa đen của câu nói mà được người nghe suy ra dựa trên ngữ cảnh, kiến thức chung và các nguyên tắc hội thoại.

Ngôn ngữ là một hệ thống ký hiệu (từ ngữ, cử chỉ,...) mang tính tùy ý (mối quan hệ giữa ký hiệu và ý nghĩa không có tính tất yếu) được con người sử dụng để giao tiếp. Các đáp án khác chỉ đề cập đến một phần hoặc khía cạnh không chính xác về ngôn ngữ.

Phân tích lỗi (error analysis) là một phương pháp quan trọng trong ngôn ngữ học ứng dụng, đặc biệt trong lĩnh vực dạy và học ngoại ngữ. Nó tập trung vào việc nghiên cứu các lỗi sai của người học ngoại ngữ để hiểu quá trình học tập của họ, xác định khó khăn và cải thiện phương pháp giảng dạy.

Phương pháp so sánh đối chiếu (contrastive analysis) so sánh hệ thống ngôn ngữ mẹ đẻ và ngôn ngữ mục tiêu để xác định điểm tương đồng và khác biệt. Mục đích chính là dự đoán những khó khăn và lỗi sai mà người học có thể gặp phải khi học ngoại ngữ do sự khác biệt giữa hai ngôn ngữ.

Phương ngữ (dialect) là một biến thể khu vực hoặc xã hội của một ngôn ngữ, có những khác biệt về từ vựng, ngữ âm, ngữ pháp so với ngôn ngữ chuẩn, nhưng vẫn có thể thông hiểu lẫn nhau với người nói ngôn ngữ chuẩn. Ngôn ngữ (language) thường có địa vị xã hội và chính trị cao hơn, có thể được chuẩn hóa và sử dụng rộng rãi hơn.

Ngôn ngữ chắp dính (agglutinative language) như tiếng Thổ Nhĩ Kỳ, tiếng Nhật, tiếng Hàn,... có đặc điểm là tạo từ bằng cách 'chắp dính' nhiều hình vị (tiền tố, hậu tố) vào gốc từ, mỗi hình vị thường mang một ý nghĩa ngữ pháp cụ thể và có ranh giới rõ ràng với nhau.

Ngữ âm học (phonetics) nghiên cứu âm thanh ngôn ngữ về mặt vật lý (cách tạo âm, truyền âm, cảm thụ âm), trong khi âm vị học (phonology) nghiên cứu cách âm thanh được tổ chức và hoạt động trong hệ thống ngôn ngữ cụ thể, tức là chức năng và sự đối lập của các âm vị để tạo nghĩa.

Phân tích thành tố trực tiếp (IC Analysis) là một phương pháp trong cú pháp học để phân tích cấu trúc câu bằng cách chia câu thành các cặp thành phần (thành tố trực tiếp) theo từng lớp cho đến khi đạt đến các đơn vị nhỏ nhất (thường là hình vị hoặc từ). Mục đích là làm rõ cấu trúc ngữ pháp phân cấp của câu.

Ngữ nghĩa học (semantics) tập trung vào việc nghiên cứu ý nghĩa của ngôn ngữ, bao gồm nghĩa của từ vựng, cụm từ, câu và cách chúng kết hợp để tạo ra ý nghĩa lớn hơn.

Ngữ pháp phổ quát (Universal Grammar) là một khái niệm của Chomsky, cho rằng con người sinh ra đã có sẵn một hệ thống các nguyên tắc và quy tắc ngữ pháp chung cho tất cả các ngôn ngữ. Đây là cơ sở bẩm sinh cho khả năng học ngôn ngữ của con người.

Tính tùy ý (arbitrariness) là một đặc tính cơ bản của ngôn ngữ, chỉ ra rằng mối quan hệ giữa hình thức ngôn ngữ (ví dụ: từ 'bàn') và ý nghĩa của nó (đồ vật dùng để làm việc, ăn uống,...) là do quy ước xã hội, không có lý do tự nhiên hay tất yếu nào. Nếu không có tính tùy ý, thì tất cả các ngôn ngữ sẽ dùng âm thanh tương tự nhau để chỉ cùng một vật.

Ngữ dụng học (pragmatics) nghiên cứu cách con người sử dụng ngôn ngữ trong các tình huống giao tiếp thực tế, bao gồm việc xem xét ngữ cảnh, mục đích giao tiếp, hàm ý và cách người nghe/đọc giải thích thông điệp.

Vay mượn từ vựng (lexical borrowing) là quá trình một ngôn ngữ tiếp nhận từ vựng từ ngôn ngữ khác, thường xảy ra khi có sự tiếp xúc văn hóa, thương mại, chính trị hoặc xã hội giữa các cộng đồng nói các ngôn ngữ khác nhau.

Vùng Broca và vùng Wernicke là hai vùng não bộ quan trọng liên quan đến ngôn ngữ. Vùng Broca chủ yếu liên quan đến sản sinh ngôn ngữ (diễn đạt, nói), còn vùng Wernicke liên quan đến lĩnh hội ngôn ngữ (hiểu ngôn ngữ).

Ngôn ngữ học xã hội (sociolinguistics) nghiên cứu mối quan hệ giữa ngôn ngữ và xã hội, bao gồm cách các yếu tố xã hội như giai cấp, giới tính, tuổi tác, địa phương ảnh hưởng đến việc sử dụng ngôn ngữ và ngược lại.

Chữ âm tiết (syllabary) là hệ thống chữ viết trong đó mỗi ký tự biểu thị một âm tiết (ví dụ: bảng chữ cái Hiragana và Katakana của Nhật Bản). Chữ ghi âm (alphabet) biểu thị âm vị, chữ tượng hình (pictogram) biểu thị vật thể, và chữ tượng ý (ideogram) biểu thị ý niệm.