Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Chẩn đoán hình ảnh – Đề 10

Fluoroscopy (X-quang tăng sáng) tạo ra hình ảnh X-quang động thời gian thực, cho phép quan sát các cơ quan và quá trình sinh lý diễn ra trong cơ thể như nhu động ruột, nuốt, hoặc di chuyển của thuốc cản quang. Các ứng dụng khác như tạo ảnh 3D (CT, MRI), đánh giá chuyển hóa (PET), đo mật độ xương (DEXA) không phải là ứng dụng chính của fluoroscopy.

Thuốc cản quang chứa iodine thường được dùng trong CT scan để tăng độ tương phản hình ảnh. Tuy nhiên, chúng có nguy cơ gây phản ứng dị ứng ở một số bệnh nhân. Barium sulfate chủ yếu dùng cho đường tiêu hóa, Gadolinium dùng cho MRI, và không khí có thể dùng làm chất cản quang âm tính nhưng không phải là thuốc cản quang chính gây dị ứng.

Độ cản quang trên phim X-quang phụ thuộc vào khả năng hấp thụ tia X của vật chất. Mật độ vật chất càng cao (ví dụ, xương), hấp thụ tia X càng nhiều, cản quang càng cao (trắng hơn trên phim). Mật độ vật chất thấp (ví dụ, khí), hấp thụ tia X ít, cản quang thấp (đen hơn trên phim). Kích thước, hình dạng và vị trí có thể ảnh hưởng đến hình ảnh nhưng không phải yếu tố trực tiếp quyết định độ cản quang.

Siêu âm đàn hồi mô (Elastography) là kỹ thuật siêu âm tiên tiến, đo độ cứng của mô bằng cách đánh giá sự biến dạng của mô khi chịu tác động cơ học. Kỹ thuật này được ứng dụng rộng rãi trong chẩn đoán xơ gan, ung thư vú, ung thư tuyến giáp và các bệnh lý khác liên quan đến thay đổi độ cứng của mô. Siêu âm Doppler đánh giá dòng máu, X-quang và CT chủ yếu cung cấp thông tin về cấu trúc giải phẫu.

Artifact trong MRI là những hình ảnh giả, tín hiệu bất thường xuất hiện trên ảnh không tương ứng với cấu trúc giải phẫu thực tế. Chúng có thể do nhiều nguyên nhân như chuyển động của bệnh nhân, kim loại, hoặc các yếu tố kỹ thuật. Artifact làm giảm chất lượng hình ảnh và có thể gây khó khăn trong chẩn đoán. Các phương án khác mô tả các đặc tính hình ảnh khác nhau (độ tương phản, độ phân giải, cường độ tín hiệu).

Chụp cộng hưởng từ (MRI) sử dụng từ trường và sóng radio, không sử dụng bức xạ ion hóa. Chụp X-quang, CT và PET/CT đều sử dụng bức xạ ion hóa (tia X hoặc tia gamma trong PET).

SPECT là viết tắt của Single Photon Emission Computed Tomography, một kỹ thuật y học hạt nhân sử dụng chất phóng xạ phát ra photon đơn để tạo hình ảnh cắt lớp. PET (Positron Emission Tomography) sử dụng chất phóng xạ phát ra positron. Các phương án khác không phải là thuật ngữ đúng cho SPECT.

Liều bức xạ hiệu dụng (effective radiation dose) được đo bằng đơn vị Sievert (Sv), là đơn vị đo lường tác động sinh học của bức xạ ion hóa lên cơ thể người, tính đến độ nhạy cảm của các cơ quan khác nhau đối với bức xạ. Becquerel (Bq) là đơn vị đo hoạt độ phóng xạ, Gray (Gy) là đơn vị đo liều hấp thụ, Curie (Ci) là đơn vị đo hoạt độ phóng xạ cũ.

Chụp mạch máu có thể được thực hiện bằng X-quang (chụp mạch máu quy ước) hoặc CT (chụp mạch máu CT - CTA). Cả hai phương pháp đều sử dụng thuốc cản quang để làm nổi bật mạch máu. MRI cũng có thể chụp mạch máu (MRA) nhưng X-quang và CT là các phương pháp chụp mạch máu phổ biến hơn và thường được gọi chung là angiography.

Chụp CT sọ não thường là lựa chọn đầu tiên trong đánh giá chấn thương đầu ở cấp cứu vì nhanh chóng, dễ thực hiện, và hiệu quả trong phát hiện xuất huyết não, vỡ xương sọ, và các tổn thương cấp tính khác. MRI có độ nhạy cao hơn với tổn thương mô mềm nhưng thời gian chụp lâu hơn và ít sẵn có hơn trong cấp cứu. Siêu âm xuyên sọ hạn chế do xương sọ cản trở. X-quang sọ não ít nhạy hơn CT trong phát hiện các tổn thương não cấp.

Chụp X-quang tạo ảnh dựa trên sự khác biệt về khả năng hấp thụ tia X của các mô khác nhau trong cơ thể. Các mô có mật độ vật chất cao (như xương) hấp thụ nhiều tia X, các mô có mật độ thấp (như phổi) hấp thụ ít tia X, tạo ra sự tương phản trên phim. Các phương án khác liên quan đến nguyên lý của siêu âm (phản xạ sóng âm), MRI (thời gian hồi phục tín hiệu từ), và PET (phát xạ positron).

Bóng lưng là hiện tượng giảm hoặc mất tín hiệu siêu âm phía sau một cấu trúc có độ cản âm cao, thường gặp nhất là xương hoặc sỏi. Các cấu trúc này hấp thụ hoặc phản xạ gần như toàn bộ sóng âm, khiến sóng âm không thể đi qua và tạo ra vùng tối phía sau. Mô mềm, dịch, và mỡ có độ cản âm thấp hơn nhiều so với xương.

Siêu âm Doppler sử dụng hiệu ứng Doppler để đo vận tốc và hướng dòng chảy của máu trong mạch máu, giúp đánh giá các bệnh lý mạch máu như hẹp mạch, tắc mạch, hoặc suy van tĩnh mạch. Siêu âm 2D tạo ảnh cấu trúc, 3D tạo ảnh thể tích, và đàn hồi mô đánh giá độ cứng của mô, không dùng để đánh giá dòng chảy máu.

PET/CT kết hợp hình ảnh cấu trúc từ CT và hình ảnh chức năng, chuyển hóa từ PET. PET/CT vượt trội trong việc phát hiện các thay đổi về chuyển hóa tế bào ung thư, thường xuất hiện trước khi có thay đổi cấu trúc rõ ràng trên CT, giúp chẩn đoán sớm và đánh giá giai đoạn bệnh chính xác hơn. CT có độ phân giải cấu trúc tốt hơn, PET/CT thường đắt hơn và thời gian chụp có thể dài hơn so với CT đơn thuần.

Siêu âm sử dụng sóng âm thanh có tần số cao (siêu âm) để truyền vào cơ thể và thu nhận sóng âm phản xạ trở lại từ các cấu trúc mô, từ đó tạo ra hình ảnh. X-quang dùng tia X, CT dùng tia X cắt lớp, MRI dùng từ trường và sóng radio.

Chụp cắt lớp vi tính (CT) thường có độ phân giải không gian cao nhất trong các phương pháp chẩn đoán hình ảnh phổ biến, cho phép phân biệt rõ các cấu trúc nhỏ. X-quang có độ phân giải không gian tốt nhưng là ảnh 2D, MRI có độ phân giải không gian tốt nhưng thường thấp hơn CT, siêu âm có độ phân giải không gian thấp nhất trong các phương pháp này.

MRI tạo ảnh dựa trên nguyên lý cộng hưởng từ hạt nhân, sử dụng từ trường mạnh và sóng radio để kích thích và thu nhận tín hiệu từ proton (chủ yếu là proton của nước) trong cơ thể. Các phương pháp khác có nguyên lý tạo ảnh khác nhau: X-quang dựa trên hấp thụ tia X, siêu âm dựa trên phản xạ sóng âm, và PET dựa trên phát xạ positron.

Chụp cắt lớp vi tính (CT) sử dụng tia X, một dạng bức xạ ion hóa, để tạo ra hình ảnh cắt lớp. Các phương pháp khác như siêu âm và MRI không sử dụng bức xạ ion hóa. X-quang cũng dùng bức xạ ion hóa nhưng tạo ảnh 2D, không phải cắt lớp.

Cửa sổ nhu mô (parenchymal window) và cửa sổ xương (bone window) là các cài đặt hiển thị hình ảnh trong chụp cắt lớp vi tính (CT). Cửa sổ nhu mô tối ưu hóa độ tương phản để quan sát tốt các mô mềm (nhu mô các cơ quan), còn cửa sổ xương tối ưu hóa độ tương phản để quan sát tốt cấu trúc xương. Siêu âm và MRI không sử dụng khái niệm cửa sổ hình ảnh theo cách này, X-quang là ảnh 2D không có cửa sổ.

Y học hạt nhân sử dụng chất phóng xạ để chẩn đoán và điều trị bệnh. Rủi ro chính là bệnh nhân và nhân viên y tế tiếp xúc với bức xạ ion hóa, có thể làm tăng nguy cơ ung thư về lâu dài. Phản ứng dị ứng với chất phóng xạ hiếm gặp hơn so với thuốc cản quang iodine, nhiễm độc thận không phải là rủi ro chính, và tác dụng phụ lên hệ thần kinh trung ương không đặc trưng cho chất phóng xạ.

Siêu âm thai là phương pháp chẩn đoán hình ảnh an toàn và hiệu quả nhất để theo dõi sự phát triển của thai nhi trong thai kỳ, do không sử dụng bức xạ ion hóa và có thể cung cấp hình ảnh thời gian thực. X-quang và CT sử dụng bức xạ ion hóa nên hạn chế dùng cho phụ nữ mang thai, MRI có thể dùng nhưng siêu âm là lựa chọn đầu tay và phổ biến nhất.

MRI có độ tương phản mô mềm rất cao, vượt trội so với X-quang, CT và siêu âm, do đó nó là phương pháp lý tưởng để đánh giá các mô mềm như dây chằng, sụn khớp, tủy sống, não, và các cơ quan nội tạng. X-quang tốt cho xương, CT tốt cho cả xương và mô mềm nhưng độ tương phản mô mềm kém hơn MRI, siêu âm có thể khảo sát mô mềm nhưng hạn chế độ sâu và xương cản trở.

Chất đánh dấu phóng xạ (radiotracer) là một hợp chất hóa học được gắn với một đồng vị phóng xạ. Khi được tiêm vào cơ thể, chất này sẽ tập trung tại các cơ quan hoặc mô đích, và đồng vị phóng xạ phát ra bức xạ có thể được phát hiện bởi máy y học hạt nhân để tạo hình ảnh chức năng và chuyển hóa. Các phương án khác không mô tả đúng bản chất của chất đánh dấu phóng xạ.

Chất cản quang chứa Gadolinium được sử dụng phổ biến trong MRI để tăng cường độ tương phản hình ảnh, đặc biệt là trong đánh giá các tổn thương mạch máu và viêm nhiễm. Barium sulfate dùng cho đường tiêu hóa, iodine-based contrast dùng cho CT và X-quang, không khí ít được dùng làm chất cản quang trong MRI.

Ưu điểm lớn nhất của siêu âm là tính an toàn do không sử dụng bức xạ ion hóa, làm cho nó đặc biệt phù hợp cho phụ nữ mang thai và trẻ em. X-quang sử dụng bức xạ ion hóa. Độ phân giải của siêu âm thường thấp hơn CT và MRI, và khả năng khảo sát xương kém hơn X-quang và CT. Chi phí có thể tương đương hoặc khác biệt tùy thuộc vào loại hình siêu âm và X-quang.

T1-weighted và T2-weighted là các chuỗi xung cơ bản trong chụp cộng hưởng từ (MRI), dùng để tạo ra các hình ảnh có độ tương phản khác nhau giữa các mô, giúp phân biệt các cấu trúc và bệnh lý. Chúng không được sử dụng trong siêu âm, X-quang, hay PET/CT.

Chụp nhũ ảnh là phương pháp X-quang chuyên biệt dùng để sàng lọc và chẩn đoán ung thư vú ở phụ nữ. Các chỉ định khác như bệnh tim mạch, bệnh cột sống, chức năng gan không phải là chỉ định chính của nhũ ảnh.

Đầu dò phase array là loại đầu dò siêu âm điện tử, sử dụng nhiều phần tử tinh thể áp điện nhỏ được kích thích theo trình tự thời gian để tạo và điều khiển hướng chùm tia siêu âm. Điều này cho phép quét tia điện tử, tạo hình ảnh扇形 (sector) thường dùng trong siêu âm tim. Các loại đầu dò khác có cấu tạo và cơ chế tạo tia khác nhau.

Siêu âm tim Doppler là phương pháp hàng đầu để đánh giá chức năng van tim và dòng máu qua van, cũng như các bệnh lý tim khác. Nó cho phép quan sát trực tiếp sự di chuyển của van và đo vận tốc dòng máu. X-quang tim phổi cung cấp thông tin về kích thước tim và tuần hoàn phổi, CT mạch vành đánh giá mạch vành, MRI tim đánh giá cấu trúc và chức năng tim toàn diện hơn nhưng siêu âm tim Doppler là lựa chọn đầu tay để đánh giá van tim và dòng máu.

CT mạch vành (CT coronary angiography) là phương pháp chuyên biệt dùng để đánh giá động mạch vành tim, phát hiện hẹp lòng mạch do xơ vữa động mạch, là nguyên nhân chính gây bệnh mạch vành và nhồi máu cơ tim. Các bệnh lý khác như bệnh van tim, bệnh mạch máu não, bệnh mạch máu ngoại biên có các phương pháp chẩn đoán hình ảnh chuyên biệt khác.