Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Hoá dược – Đề 5

Phép thử độ hòa tan (Dissolution Test) là một phép thử quan trọng trong kiểm soát chất lượng thuốc, đặc biệt là các dạng bào chế rắn. Nó đánh giá tốc độ và mức độ hoạt chất được giải phóng và hòa tan từ dạng bào chế, mô phỏng quá trình hấp thu thuốc trong cơ thể, đảm bảo thuốc có thể phát huy tác dụng.

'Me-too drug' là thuật ngữ chỉ các thuốc mới được phát triển dựa trên cơ chế tác dụng của các thuốc đã có trên thị trường (thuốc 'first-in-class'). Mục tiêu thường là tạo ra các thuốc có một số ưu điểm nhất định so với thuốc gốc, như cải thiện dược động học, giảm tác dụng phụ, hoặc mở rộng chỉ định.

Tính chọn lọc của thuốc là khả năng thuốc ưu tiên tác động lên mục tiêu dược lý cụ thể, giảm tương tác với các mục tiêu không mong muốn khác. Điều này giúp giảm tác dụng phụ và tăng hiệu quả điều trị.

Thiết kế thuốc dựa trên cấu trúc sử dụng cấu trúc 3D của protein mục tiêu để mô phỏng và thiết kế các phân tử thuốc có khả năng tương tác tốt nhất với protein đó, dựa trên các vị trí gắn kết và tương tác đã biết.

Tối ưu hóa cấu trúc thuốc là giai đoạn quan trọng sau khi xác định được hợp chất tiềm năng ban đầu (lead compound). Mục tiêu là cải thiện các thuộc tính của hợp chất này, đặc biệt là dược động học (hấp thu, phân bố, chuyển hóa, thải trừ) và dược lực học (tác dụng, tính chọn lọc, giảm độc tính) để tạo ra một ứng viên thuốc tốt hơn.

Hóa học tổ hợp (Combinatorial Chemistry) là phương pháp tổng hợp nhanh chóng và đồng thời một số lượng lớn các hợp chất khác nhau (thư viện hợp chất) bằng cách kết hợp các đơn vị cấu trúc (building blocks) theo nhiều cách khác nhau. Phương pháp này rất hữu ích trong giai đoạn đầu của quá trình tìm kiếm thuốc để tạo ra nhiều ứng viên tiềm năng.

Docking phân tử (Molecular Docking) là một kỹ thuật tin sinh học sử dụng mô phỏng máy tính để dự đoán cách một phân tử nhỏ (ví dụ, thuốc) gắn kết với một protein mục tiêu. Nó giúp đánh giá ái lực gắn kết, tư thế gắn kết, và các tương tác giữa ligand và protein, hỗ trợ thiết kế và tối ưu hóa thuốc.

Ái lực (Affinity) là thước đo độ mạnh của sự gắn kết giữa thuốc và mục tiêu dược lý của nó (ví dụ, receptor, enzyme). Ái lực cao nghĩa là thuốc có xu hướng gắn kết mạnh mẽ và ổn định với mục tiêu.

Phản ứng click chemistry, đặc biệt là phản ứng cyclo cộng azide-alkyne được xúc tác bởi đồng (CuAAC), được ưa chuộng trong hoá dược nhờ tính chọn lọc cao, hiệu suất tốt, điều kiện phản ứng nhẹ nhàng và khả năng tạo liên kết nhanh chóng, hiệu quả.

Nguyên tắc 5 của Lipinski (Lipinski's Rule of 5) là một bộ các quy tắc đơn giản giúp dự đoán khả năng một hợp chất có thể hấp thu tốt qua đường uống hay không. Nó dựa trên các tính chất vật lý hóa học như khối lượng phân tử, hệ số phân bố octanol-nước (logP), số lượng liên kết hydro cho và nhận.

Liên kết kim loại ít phổ biến trong tương tác thuốc-receptor so với liên kết ion, liên kết hydro và tương tác van der Waals. Liên kết cộng hóa trị có thể xảy ra nhưng thường ít phổ biến trong tương tác thuốc-receptor thuận nghịch; nó thường gặp trong cơ chế tác dụng của một số loại thuốc ức chế enzyme không thuận nghịch.

Nhóm mang thuốc (Drug Carrier) như liposome, nanoparticle, polymer conjugates được sử dụng để vận chuyển thuốc đến vị trí tác dụng một cách hiệu quả hơn. Mục đích là cải thiện dược động học (tăng hấp thu, kéo dài thời gian lưu hành), tăng tính chọn lọc (hướng đích), giảm độc tính (giảm tác dụng phụ) và kiểm soát quá trình giải phóng thuốc.

Hoá dược là ngành khoa học chuyên về thiết kế, tổng hợp và nghiên cứu các hợp chất hóa học có hoạt tính sinh học, nhằm mục đích phát triển các loại thuốc mới và cải tiến thuốc hiện có.

Tương tác thuốc xảy ra khi sử dụng đồng thời hai hoặc nhiều thuốc, dẫn đến sự thay đổi về tác dụng của một hoặc cả hai thuốc. Tương tác có thể xảy ra ở giai đoạn dược động học (ví dụ, ảnh hưởng đến hấp thu, chuyển hóa) hoặc dược lực học (ví dụ, tác dụng hiệp đồng hoặc đối kháng).

Thử nghiệm tiền lâm sàng là giai đoạn nghiên cứu trước khi thử nghiệm trên người, tập trung vào việc đánh giá tính an toàn và hiệu quả ban đầu của thuốc trên mô hình tế bào (in vitro) và động vật (in vivo), bao gồm dược động học (hấp thu, phân bố, chuyển hóa, thải trừ) và dược lực học (tác dụng của thuốc).

Pharmacophore là một mô hình trừu tượng mô tả tập hợp các đặc điểm cấu trúc 3D quan trọng (ví dụ, nhóm chức, vị trí tương đối) của một phân tử, chịu trách nhiệm cho tương tác của nó với mục tiêu sinh học và do đó, cho hoạt tính dược lý của nó. Nó không phải là công thức hóa học đầy đủ mà là một bản đồ các đặc điểm thiết yếu.

Sinh khả dụng (Bioavailability) đo lường tỷ lệ và tốc độ thuốc đi vào tuần hoàn chung ở dạng còn hoạt tính sau khi sử dụng bằng một đường dùng nào đó, thường được so sánh với đường dùng tiêm tĩnh mạch (có sinh khả dụng 100%). Nó phản ánh mức độ thuốc có thể tiếp cận được vị trí tác dụng sau khi uống hoặc dùng các đường khác.

Tiền chất thuốc là hợp chất được thiết kế để không hoặc ít hoạt tính khi dùng, nhưng sẽ được biến đổi sinh học (thường là enzyme) trong cơ thể để tạo thành dạng thuốc có hoạt tính, nhằm cải thiện dược động học hoặc dược lực học.

Dữ liệu 'omics' (genomics, transcriptomics, proteomics, metabolomics) cung cấp thông tin toàn diện về gen, RNA, protein và chất chuyển hóa trong tế bào và mô. Trong hoá dược, dữ liệu omics được sử dụng để xác định các mục tiêu thuốc mới (ví dụ, protein bệnh liên quan), hiểu rõ hơn cơ chế bệnh ở mức độ phân tử, và phát triển các phương pháp điều trị cá nhân hóa.

Thư viện hợp chất là tập hợp lớn các hợp chất hóa học, thường được sử dụng trong sàng lọc hoạt tính sinh học (high-throughput screening). Mục đích là nhanh chóng kiểm tra hoạt tính của hàng ngàn, thậm chí hàng triệu hợp chất để xác định các 'hit' - những hợp chất có hoạt tính mong muốn và có thể trở thành ứng viên thuốc tiềm năng.

Dược động học (Pharmacokinetics) mô tả quá trình 'cơ thể làm gì với thuốc' (ADME). Nó nghiên cứu cách thuốc được hấp thu vào cơ thể, phân bố đến các cơ quan, chuyển hóa thành các chất khác, và cuối cùng thải trừ ra khỏi cơ thể.

Sàng lọc ảo (Virtual Screening) là phương pháp sử dụng công nghệ máy tính và tin sinh học để sàng lọc một lượng lớn các hợp chất trong cơ sở dữ liệu, dự đoán khả năng chúng tương tác với mục tiêu dược lý và có hoạt tính sinh học mong muốn. Phương pháp này giúp tiết kiệm thời gian và chi phí so với sàng lọc thực nghiệm.

Enzyme cytochrome P450 (CYP) là một họ enzyme quan trọng, chủ yếu nằm ở gan, có vai trò trung tâm trong chuyển hóa thuốc. Chúng thường tham gia vào các phản ứng pha 1, như oxy hóa, khử, và thủy phân, để biến đổi thuốc thành các chất chuyển hóa, có thể hoạt tính hoặc không hoạt tính.

Giá thành của thuốc không ảnh hưởng trực tiếp đến dược động học (ADME). Các yếu tố như tuổi tác, chức năng gan thận, đường dùng, và tương tác thuốc đều tác động đến cách cơ thể xử lý thuốc, do đó ảnh hưởng đến dược động học.

Hoạt hóa tiền chất thuốc (Prodrug Activation) thường xảy ra chủ yếu ở gan, nơi tập trung nhiều enzyme chuyển hóa thuốc, đặc biệt là các enzyme pha 1 và pha 2. Các enzyme này biến đổi tiền chất thuốc thành dạng có hoạt tính dược lý mong muốn thông qua các phản ứng như thủy phân, oxy hóa, khử, v.v.

Thử nghiệm lâm sàng pha III là giai đoạn then chốt, được thực hiện trên một số lượng lớn bệnh nhân mắc bệnh mục tiêu. Mục tiêu chính là xác nhận hiệu quả điều trị của thuốc, đánh giá tính an toàn trên quy mô lớn hơn, và so sánh thuốc mới với placebo hoặc thuốc điều trị chuẩn hiện có. Pha III thường là bước cuối cùng trước khi thuốc được phê duyệt và đưa ra thị trường.

Liều điều trị (Therapeutic Dose) là khoảng liều lượng thuốc được sử dụng để đạt được hiệu quả điều trị mong muốn ở đa số bệnh nhân, đồng thời cân bằng giữa hiệu quả và tác dụng phụ. Nó thường nằm trong khoảng giữa liều tối thiểu có hiệu quả và liều gây độc.

Dược lực học (Pharmacodynamics) nghiên cứu 'thuốc làm gì với cơ thể'. Nó tập trung vào tác dụng của thuốc lên cơ thể, bao gồm cả tác dụng điều trị và tác dụng phụ, cũng như cơ chế phân tử mà thuốc tương tác với mục tiêu sinh học để tạo ra các tác dụng này.

Phản ứng Diels-Alder là một phản ứng cyclo cộng [4+2] giữa diene và dienophile, tạo ra vòng cyclohexane. Nó rất hữu ích trong tổng hợp hữu cơ, bao gồm cả tổng hợp thuốc, vì khả năng tạo liên kết C-C một cách lập thể chọn lọc, hiệu quả và tạo ra các khung vòng phức tạp, thường gặp trong các phân tử thuốc.

Cửa sổ điều trị (Therapeutic Window) hay chỉ số điều trị (Therapeutic Index) là tỷ lệ giữa liều độc (ví dụ, TD50 hoặc LD50) và liều điều trị (ví dụ, ED50). Cửa sổ điều trị càng rộng, thuốc càng an toàn, vì khoảng cách giữa liều có hiệu quả và liều gây độc càng lớn.