Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Dân số học – Đề 8

Tháp tuổi (hay tháp dân số) là một biểu đồ trực quan được sử dụng để thể hiện cơ cấu dân số theo tuổi và giới tính. Nó cho phép các nhà dân số học phân tích và so sánh cơ cấu tuổi của các quốc gia hoặc khu vực khác nhau, cũng như theo dõi sự thay đổi cơ cấu dân số theo thời gian.

Mức sinh thay thế là mức sinh cần thiết để duy trì quy mô dân số ổn định qua các thế hệ. Tỷ lệ tử vong trẻ em là yếu tố quan trọng nhất vì nếu tỷ lệ này cao, các cặp vợ chồng có xu hướng sinh nhiều con hơn để đảm bảo có đủ con sống sót đến tuổi trưởng thành, do đó ảnh hưởng đến mức sinh thay thế.

Dân số phụ thuộc bao gồm hai nhóm chính: trẻ em (dưới 15 tuổi) và người già (từ 65 tuổi trở lên). Đây là những nhóm tuổi thường không tham gia lực lượng lao động hoặc tham gia hạn chế, và phụ thuộc vào dân số trong độ tuổi lao động để duy trì kinh tế và xã hội.

Các nguồn dữ liệu chính trong dân số học bao gồm điều tra dân số, hệ thống đăng ký hộ tịch (ghi chép sinh, tử, kết hôn, ly hôn), và các cuộc điều tra mẫu. Thống kê kinh tế - xã hội hàng năm cũng cung cấp thông tin liên quan. Phỏng vấn người nổi tiếng không phải là nguồn dữ liệu khoa học và không được sử dụng trong nghiên cứu dân số học.

Cơ cấu dân số theo tuổi (age structure) đề cập đến sự phân chia dân số thành các nhóm tuổi khác nhau, thường được biểu diễn bằng biểu đồ tháp dân số. Nó cho thấy tỷ lệ dân số ở các độ tuổi khác nhau trong tổng dân số.

Giai đoạn 2 của chuyển đổi nhân khẩu học đặc trưng bởi tỷ lệ tử vong giảm mạnh do cải thiện y tế và điều kiện sống, trong khi tỷ lệ sinh vẫn còn cao. Điều này dẫn đến sự tăng trưởng dân số nhanh chóng.

Chính sách dân số định hướng chất lượng tập trung vào việc nâng cao các đặc điểm chất lượng của dân số như sức khỏe, giáo dục, kỹ năng, và mức sống. Chính sách nâng cao chất lượng giáo dục và y tế là một ví dụ điển hình, nhằm cải thiện chất lượng nguồn nhân lực và đời sống của người dân. Các lựa chọn khác liên quan đến kiểm soát số lượng hoặc phân bố dân số.

Khi tỷ lệ sinh giảm mạnh, số lượng trẻ em trong dân số giảm. Khi tuổi thọ tăng, số lượng người cao tuổi tăng lên. Do đó, tỷ lệ dân số phụ thuộc sẽ tăng lên, chủ yếu do sự gia tăng tỷ lệ người già phụ thuộc (người từ 65 tuổi trở lên). Tỷ lệ trẻ em phụ thuộc có thể giảm hoặc tăng chậm hơn.

Dân số già hóa nhanh chóng tạo ra nhiều thách thức, trong đó lớn nhất là thiếu hụt lực lượng lao động trẻ để duy trì tăng trưởng kinh tế và gia tăng gánh nặng chi phí phúc lợi xã hội (như lương hưu, y tế) cho người cao tuổi. Các lựa chọn khác liên quan đến các vấn đề dân số khác, không đặc trưng cho dân số già hóa.

Tổng tỷ suất sinh (TFR) là ước tính số con trung bình mà một phụ nữ sẽ sinh ra trong suốt cuộc đời sinh sản của mình, giả định rằng tỷ lệ sinh theo độ tuổi hiện tại không thay đổi. Nó là một chỉ số quan trọng để dự báo xu hướng dân số trong tương lai.

Dân số già hóa xảy ra khi tỷ lệ sinh giảm (ít người trẻ sinh ra) và tuổi thọ tăng (nhiều người sống lâu hơn). Di cư ròng âm của người trẻ cũng góp phần làm tăng tỷ lệ người già trong tổng dân số.

Di cư cưỡng bức là hình thức di cư mà người dân buộc phải rời bỏ nơi cư trú do các yếu tố bên ngoài như thiên tai, chiến tranh, xung đột, hoặc chính sách của nhà nước. Tái định cư do xây dựng đập thủy điện là một ví dụ điển hình vì người dân không tự nguyện di chuyển mà bị buộc phải di chuyển để phục vụ dự án.

Dự báo dân số là quá trình ước tính quy mô và cơ cấu dân số trong tương lai. Ứng dụng chính của dự báo dân số là cung cấp thông tin quan trọng cho việc lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, bao gồm quy hoạch đô thị, giáo dục, y tế, lao động, và phúc lợi xã hội.

Chính sách ưu tiên sinh con trai và phá thai lựa chọn giới tính là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng mất cân bằng tỷ số giới tính khi sinh ở một số quốc gia. Điều này làm tăng số lượng bé trai sinh ra so với bé gái, gây ra sự chênh lệch giới tính trong dân số từ khi mới sinh.

Lợi thế nhân khẩu học (demographic dividend) thường xuất hiện khi một quốc gia có cơ cấu dân số trẻ, với tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động (thường từ 15-64 tuổi) lớn hơn so với dân số phụ thuộc (trẻ em và người già). Điều này tạo ra tiềm năng tăng trưởng kinh tế do lực lượng lao động dồi dào và tỷ lệ phụ thuộc thấp.

Tuổi thọ trung bình khi sinh (life expectancy at birth) là ước tính số năm trung bình mà một trẻ sơ sinh dự kiến sẽ sống được nếu tỷ lệ tử vong theo độ tuổi hiện tại không thay đổi trong suốt cuộc đời của người đó. Nó là một chỉ số quan trọng về sức khỏe và phát triển của một quốc gia.

Sự khác biệt cơ bản giữa di cư quốc tế và di cư nội địa là ở phạm vi địa lý. Di cư quốc tế là sự di chuyển dân số vượt qua biên giới giữa các quốc gia, trong khi di cư nội địa là sự di chuyển dân số trong phạm vi lãnh thổ của một quốc gia.

Tăng trưởng dân số được đo lường bằng tỷ lệ tăng dân số tự nhiên (sinh trừ tử) và tỷ lệ tăng dân số cơ học (di cư). Tổng tỷ suất sinh (TFR) là một yếu tố cấu thành tăng dân số tự nhiên. Mật độ dân số là chỉ số phân bố dân số trên diện tích, không trực tiếp đo lường tăng trưởng dân số.

Mật độ dân số là số người trung bình sinh sống trên một đơn vị diện tích (thường là km² hoặc dặm vuông). Nó được tính bằng cách chia tổng dân số của một khu vực cho diện tích lãnh thổ của khu vực đó.

Tỷ lệ dân số phụ thuộc, đặc biệt là tỷ lệ người già phụ thuộc (tỷ lệ người từ 65 tuổi trở lên so với dân số trong độ tuổi lao động), là một chỉ số quan trọng để đo lường mức độ già hóa dân số. Nó phản ánh gánh nặng kinh tế và xã hội mà dân số già tạo ra cho lực lượng lao động.

Đô thị hóa là quá trình chuyển đổi từ xã hội nông thôn sang xã hội thành thị, đặc trưng bởi sự gia tăng tỷ lệ dân số sống ở khu vực thành thị và sự phát triển của các đô thị.

Tỷ suất sinh thô (Crude Birth Rate - CBR) được định nghĩa là số trẻ sinh ra sống trên 1.000 dân trong một năm. Các lựa chọn khác mô tả các chỉ số khác nhau liên quan đến sinh sản nhưng không phải CBR.

Tỷ số giới tính thường được biểu thị bằng số nam trên 100 nữ trong một dân số nhất định. Nó cho biết sự cân bằng hoặc mất cân bằng giới tính trong dân số.

Phong tục tập quán hôn nhân có thể ảnh hưởng đến tỷ lệ sinh và cấu trúc dân số, nhưng không ảnh hưởng trực tiếp đến tỷ lệ tử vong như các yếu tố về y tế, kinh tế và vệ sinh môi trường. Các yếu tố khác đều tác động trực tiếp đến sức khỏe và tuổi thọ, do đó ảnh hưởng đến tỷ lệ tử vong.

Trong dân số học, 'nhóm когорта' (cohort) là một nhóm dân số được xác định bởi một sự kiện chung trong một khoảng thời gian nhất định, thường là năm sinh. Ví dụ, когорта sinh năm 2000 bao gồm tất cả những người sinh trong năm 2000. Nghiên cứu когорта giúp theo dõi và phân tích sự thay đổi dân số theo thời gian.

Ở các quốc gia có tỷ lệ sinh quá thấp, dẫn đến nguy cơ suy giảm dân số và già hóa dân số, chính phủ thường áp dụng các chính sách khuyến khích sinh đẻ để tăng tỷ lệ sinh, ví dụ như hỗ trợ tài chính cho gia đình có con, cải thiện dịch vụ chăm sóc trẻ em, và kéo dài thời gian nghỉ thai sản.

Chính sách dân số một con của Trung Quốc (từ năm 1979 đến 2015) là một biện pháp kiểm soát dân số nghiêm ngặt, tập trung vào việc hạn chế mỗi cặp vợ chồng chỉ được sinh một con nhằm giảm tốc độ tăng trưởng dân số.

Di cư tự nguyện là hình thức di cư mà người dân tự quyết định di chuyển vì các lý do cá nhân, kinh tế hoặc xã hội. Thiên tai nghiêm trọng là yếu tố thúc đẩy di cư cưỡng bức, không phải tự nguyện. Các yếu tố khác như cơ hội việc làm, mức lương, và môi trường sống an toàn đều là động lực cho di cư tự nguyện.

Dân số quá đông thường gây ra nhiều vấn đề tiêu cực như áp lực lên tài nguyên, ô nhiễm môi trường, và khó khăn trong cung cấp dịch vụ công cộng. Nâng cao chất lượng cuộc sống cho mọi người KHÔNG phải là hậu quả của dân số quá đông, mà ngược lại, nó thường bị suy giảm.

Tháp dân số hình cây thông (hoặc hình tam giác) có đáy rộng và đỉnh hẹp, thể hiện dân số trẻ với tỷ lệ sinh cao và tỷ lệ tử vong cao ở các nhóm tuổi lớn hơn. Nó đặc trưng cho các nước đang phát triển hoặc ở giai đoạn đầu của chuyển đổi nhân khẩu học.