Đề thi, bài tập trắc nghiệm online Dân số học – Đề 4

Dân số bùng nổ thường xảy ra trong giai đoạn chuyển đổi dân số, khi tỷ lệ tử vong giảm nhanh chóng nhờ tiến bộ y tế và điều kiện sống cải thiện, trong khi tỷ lệ sinh vẫn duy trì ở mức cao, dẫn đến tăng trưởng dân số rất nhanh.

Cơ cấu dân số vàng là giai đoạn mà tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động (thường từ 15-64 tuổi) lớn hơn tỷ lệ dân số phụ thuộc (trẻ em và người già). Giai đoạn này tạo cơ hội cho tăng trưởng kinh tế nhanh chóng nếu tận dụng được nguồn lực lao động dồi dào.

Địa hình có thể ảnh hưởng đến phân bố dân số và mật độ dân số, nhưng không trực tiếp tác động đến cơ cấu tuổi. Mức sinh sản, tử vong và di cư quốc tế đều trực tiếp thay đổi tỷ lệ các nhóm tuổi khác nhau trong dân số.

Di cư thuần là sự khác biệt giữa số người nhập cư (đến một khu vực) và số người xuất cư (rời khỏi khu vực đó) trong một khoảng thời gian nhất định. Di cư thuần dương nghĩa là nhập cư nhiều hơn xuất cư, và ngược lại.

Mạng xã hội không phải là nguồn dữ liệu chính thức về dân số vì thông tin trên mạng xã hội không được thu thập và kiểm chứng theo quy trình thống kê chuẩn mực. Các nguồn còn lại (hộ tịch, điều tra dân số, điều tra chuyên ngành) là các nguồn dữ liệu chính thức, đáng tin cậy.

Dân số phân bố không đồng đều (tập trung quá mức ở một số khu vực, thưa thớt ở các khu vực khác) gây khó khăn trong việc phát triển kinh tế và xã hội cân đối giữa các vùng, tạo ra sự chênh lệch về cơ hội và chất lượng cuộc sống, và gây áp lực lên hạ tầng và dịch vụ ở các vùng đông dân.

Chính sách dân số thường tập trung vào điều chỉnh quy mô dân số (tăng, giảm hoặc ổn định), nâng cao chất lượng dân số (sức khỏe, giáo dục), và phân bố dân cư hợp lý (thành thị, nông thôn, vùng miền). Mục tiêu thay đổi cơ cấu dân số theo giới tính thường không được khuyến khích vì có thể gây ra mất cân bằng giới tính và các hệ lụy xã hội.

Tổng tỷ suất sinh (TFR) là ước tính số con trung bình mà một phụ nữ sẽ sinh ra trong suốt cuộc đời sinh sản của mình, nếu như người phụ nữ đó trải qua tỷ lệ sinh đặc trưng theo độ tuổi của năm quan sát trong suốt cuộc đời sinh sản của mình.

Tỷ lệ giới tính thường được tính bằng số nam trên 100 nữ. Nó phản ánh sự cân bằng giới tính trong dân số, có thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố sinh học, xã hội và văn hóa.

Khi phụ nữ có trình độ học vấn cao hơn và cơ hội kinh tế tốt hơn, họ có xu hướng kết hôn muộn hơn, sinh ít con hơn để tập trung vào sự nghiệp và phát triển cá nhân. Các yếu tố khác (giảm tuổi kết hôn, hạn chế tránh thai, vai trò truyền thống) thường có xu hướng làm tăng tỷ lệ sinh hoặc ít nhất là không làm giảm.

Chỉ số phát triển con người (HDI) là chỉ số tổng hợp đo lường sự phát triển của một quốc gia trên ba khía cạnh cơ bản: sức khỏe (thể hiện qua tuổi thọ trung bình), giáo dục (thể hiện qua số năm đi học trung bình và số năm đi học kỳ vọng), và thu nhập (thể hiện qua GNI bình quân đầu người).

Nhóm когорта (cohort) trong dân số học là nhóm người được xác định bởi một sự kiện nhân khẩu học chung xảy ra trong cùng một khoảng thời gian. Ví dụ, когорта sinh năm 2000 bao gồm tất cả những người sinh trong năm 2000.

Tuổi thọ trung bình khi sinh (Life Expectancy at Birth) là số năm trung bình mà một đứa trẻ mới sinh dự kiến sẽ sống, nếu như đứa trẻ đó trải qua tỷ lệ tử vong theo độ tuổi của năm quan sát trong suốt cuộc đời của mình. Đây là chỉ số quan trọng đánh giá sức khỏe và phúc lợi của dân số.

Tỷ lệ sinh quá thấp (dưới mức sinh thay thế) kéo dài sẽ dẫn đến số lượng sinh ít hơn số lượng tử, gây ra suy giảm dân số tự nhiên. Đồng thời, tỷ lệ người cao tuổi tăng lên so với người trẻ, dẫn đến dân số già hóa.

Tỷ suất sinh thay thế là mức sinh sản mà mỗi cặp vợ chồng sinh ra đủ số con để thay thế chính họ, đảm bảo quy mô dân số không giảm sút trong dài hạn (thường khoảng 2.1 con/phụ nữ, cao hơn 2 để bù đắp tỷ lệ tử vong trước tuổi sinh sản).

Dân số học tập trung vào ba yếu tố chính: sinh sản, tử vong và di cư. Địa lý tự nhiên, dù có ảnh hưởng đến dân số, không phải là một thành phần cốt lõi của dân số học mà là yếu tố môi trường tác động đến các thành phần cốt lõi.

Dân số già hóa dẫn đến tỷ lệ người cao tuổi phụ thuộc kinh tế tăng lên, gây áp lực lớn lên hệ thống an sinh xã hội (lương hưu, trợ cấp) và hệ thống y tế do nhu cầu chăm sóc sức khỏe tăng cao ở người lớn tuổi.

Vệ sinh môi trường tốt và nước sạch giúp ngăn ngừa các bệnh truyền nhiễm, là nguyên nhân chính gây tử vong ở trẻ em. Các biện pháp khác (đầu tư y tế, giáo dục sức khỏe, tiêm chủng) cũng đều góp phần giảm tỷ lệ tử vong trẻ em, trong khi các lựa chọn sai (giảm đầu tư y tế, hạn chế giáo dục, giảm tiêm chủng) sẽ làm tăng nguy cơ tử vong.

Tổng điều tra dân số là quá trình thu thập, xử lý và công bố dữ liệu nhân khẩu học, kinh tế và xã hội của tất cả dân cư tại một quốc gia hoặc vùng lãnh thổ vào một thời điểm nhất định, thường được thực hiện định kỳ (ví dụ 10 năm một lần).

Tỷ lệ sinh thô (Crude Birth Rate - CBR) là số trẻ sinh sống trên 1.000 dân trong một năm, là chỉ số cơ bản đo lường mức sinh sản. Các chỉ số khác đo lường tử vong, di cư hoặc tuổi thọ.

Chuyển đổi dân số là quá trình chuyển đổi từ trạng thái dân số có tỷ lệ sinh và tỷ lệ tử vong cao sang trạng thái có tỷ lệ sinh và tỷ lệ tử vong thấp, thường diễn ra qua nhiều giai đoạn và gắn liền với phát triển kinh tế - xã hội.

Giai đoạn đầu công nghiệp hóa (giai đoạn 2 của mô hình chuyển đổi dân số) thường chứng kiến tỷ lệ tử vong giảm mạnh do cải thiện y tế, vệ sinh, dinh dưỡng, trong khi tỷ lệ sinh vẫn còn cao do quán tính văn hóa và kinh tế. Điều này dẫn đến tăng trưởng dân số nhanh chóng.

Tỷ lệ tử vong trẻ sơ sinh (Infant Mortality Rate) là số trẻ em dưới 1 tuổi tử vong trên 1.000 trẻ sinh sống. Đây là chỉ số nhạy cảm, phản ánh điều kiện sống, dinh dưỡng, y tế, đặc biệt là chất lượng chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ em.

Chính sách nhập cư chủ yếu ảnh hưởng đến quy mô và cơ cấu dân số thông qua di cư, không trực tiếp tác động đến tỷ lệ tử vong. Các yếu tố còn lại (y tế, kinh tế-xã hội, mức sống) có ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và tuổi thọ, do đó tác động đến tỷ lệ tử vong.

Tỷ lệ sinh thô là chỉ số đo lường mức sinh sản, không trực tiếp gây ra di cư quốc tế. Các yếu tố còn lại (xung đột, kinh tế, biến đổi khí hậu) đều là những động lực quan trọng thúc đẩy người dân di cư từ quốc gia này sang quốc gia khác.

Tháp dân số thể hiện cơ cấu dân số theo độ tuổi và giới tính. Hình dạng tháp (đáy rộng, đỉnh hẹp, hình trụ...) phản ánh tỷ lệ dân số trẻ, dân số già, và từ đó suy ra tốc độ tăng trưởng (tháp đáy rộng thường thể hiện dân số trẻ, tăng trưởng nhanh).

Đô thị hóa là quá trình gia tăng dân số sống ở khu vực thành thị. Các yếu tố thúc đẩy đô thị hóa bao gồm cơ hội việc làm tốt hơn, dịch vụ y tế, giáo dục, văn hóa, giải trí tập trung ở thành thị, thu hút dân cư từ nông thôn di cư đến.

Dữ liệu dân số học cung cấp thông tin quan trọng về quy mô, cơ cấu, phân bố và động thái dân số, giúp chính phủ và các tổ chức lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, dự báo nhu cầu về giáo dục, y tế, nhà ở, việc làm, an sinh xã hội, và các dịch vụ công khác.

Dân số già hóa làm giảm lực lượng lao động, trong khi tỷ lệ sinh thấp không đảm bảo nguồn cung lao động trẻ thay thế. Kết hợp hai yếu tố này có thể dẫn đến thiếu hụt lao động, đặc biệt trong các ngành nghề đòi hỏi kỹ năng và kinh nghiệm.

Mật độ dân số là số đo số lượng người trên một đơn vị diện tích (thường là km² hoặc dặm vuông). Nó cho biết mức độ tập trung dân cư trong một khu vực nhất định.